podkarpackie
Haczów, kościół św. Michała Archanioła
Marek SztorcLokalizacja: Haczów, powiat Brzozów (49.670345, 21.890180)
Budowa: przełom XV/XVI w.
Styl: gotyk
HISTORIA. Kościół w Haczowie jest wyjątkowo cennym zabytkiem architektury, nie tylko w skali naszego kraju. Jest to jeden z najstarszych kościołów drewnianych w Polsce oraz największy gotycki kościół Europy zbudowany z drewna w konstrukcji zrębowej. Wzniesiony został prawdopodobnie w 4. ćwierci XIV w. lub w 1. ćwierci XV w. Zachował się do naszych czasów właściwie nie zmieniony pod względem konstrukcyjnym. To wszystko miało wpływ na umieszczenie go w 2003 r. wraz z trzema innymi kościołami drewnianymi południowej Małopolski na liście światowego dziedzictwa UNESCO. W 1. poł. XVII w. kościół otoczony został sobotami a w bezpośrednim jego sąsiedztwie wzniesiono wieżę, która z czasem zrosła się z resztą świątyni. W XVIII w. dobudowano jeszcze kaplicę.
ARCHITEKTURA. Gotycki kościół złożony jest z kwadratowej nawy i węższego, prostokątnego prezbiterium, zamkniętego trójbocznie, do którego od północy przylega zakrystia. Do nawy od zachodu dostawiona jest wieża o konstrukcji słupowej i pochyłych ścianach, z nadwieszaną izbicą i latarnią, a od północy wspomniana kaplica Matki Boskiej Bolesnej. Całość nakrywa wysoki dach dwuspadowy o wspólnej kalenicy z barokową wieżyczką na sygnaturkę. Cały kościół otaczają szerokie soboty. Od południa do nawy prowadzi ostrołukowy portal gotycki pochodzący z czasów budowy. Wnętrze nakryte zostało stropem płaskim. Otwór tęczy oddzielający prezbiterium od nawy jest prostokątny. Chór muzyczny wsparty jest na dwóch słupach.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Na ścianach nawy i prezbiterium zachowała się unikalna dekoracja malarska z 1494 r., która stanowi największy zespół XV-wiecznych ściennych malowideł figuralnych w Polsce. W prezbiterium oglądać możemy wielokwaterowe sceny Męki Pańskiej na północnej i wschodniej ścianie, Zabójstwo św. Stanisława, Koronację NMP i św. Michała Archanioła na ścianie południowej oraz m.in. Chrystusa i św. Michała Archanioła na sklepieniu. W nawie zaś zachowały się przedstawienia świętych. W 1864 r. nowa polichromia prawie całkowicie zasłoniła malowidła gotyckie, jednak w ostatnich latach została usunięta i jej fragmenty przetrwały tylko w kaplicy, na ścianach nawy oraz na stropie prezbiterium. Pustej przez wiele lat świątyni w 2000 r. przywrócono część jej wyposażenia. W ołtarzu głównym znajduje się gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z początku XVI w. W wnętrzu ustawione są jeszcze barokowe ołtarze boczne oraz pochodząca z tegoż czasu ambona. W kaplicy w barokowym ołtarzu umieszczona jest kopia łaskami słynącej Piety, rzeźby gotyckiej z około 1400 r., która obecnie znajduje się w nowym kościele.
LITERATURA
Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Kornecki M., Kościoły drewniane w Małopolsce, Kraków 1999
Kościoły drewniane Karpat i Podkarpacia, opr. zb., Pruszków 2001
Żabicki J., Leksykon zabytków architektury Małopolskie i Podkarpacia, wyd. Arkady 2013
