podkarpackie

Lokalizacja: Jarosław, Dominikańska 25 (50.016595, 22.665057)
Budowa: 1698–1713, 1760-1768
Architekt: Jakub Solari, Paweł Giżycki
Styl:  późny barok

HISTORIA. Kościół Matki Bożej Bolesnej i klasztor dominikanów oddalone są od centrum Jarosławia o około 2 kilometry w kierunku Przeworska. Ich powstanie związane jest z miejscowym kultem figury Matki Bożej, do której przybywały rzesze pielgrzymów. Pierwszy murowany kościół na tym miejscu zbudowany został w 1421 r. z fundacji Rafała z Tarnowa, kasztelana przemyskiego. W 1629 r. kościół został przekazany jezuitom. W następnych latach kościół niszczony był przez Kozaków (1654), Szwedów (1656) i oddziały Jerzego Rakoczego księcia Siedmiogrodu. W latach 1698-1713 z fundacji Anny Potockiej wzniesiono obecną świątynię według projektu architekta Jakuba Solariego. Przez kolejne lata prowadzone były prace wyposażeniu i wystroju kościoła. W 1767 r. ukończone zostały dwie wieże wschodnie i sygnaturka. W latach 1760-68 przebudowano fasadę wschodnią według wcześniejszego projektu jezuickiego architekta Pawła Giżyckiego z 1730 r. W 1772 r. kościół i zabudowania klasztoru jezuitów zajęły wojska austriackie, które wkroczyły do Jarosławia po pierwszym rozbiorze Polski. W następnym roku decyzją papieża Klemensa XIV nastąpiła kasata zakonu jezuitów. W 1777 r. kościół i część zabudowań klasztornych przejęli dominikanie przybyli ze spalonego klasztoru w Bochni.

ARCHITEKTURA. Kościół Matki Bożej Bolesnej jest wielką późnobarokową bazyliką złożoną z trójnawowego, pięcioprzęsłowego korpusu, transeptu oraz dwuprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego ściana prostą. Nawy boczne są znacznie niższe od nawy głównej, nad nimi znajdują sie empory. Do prezbiterium od północy i południa przylegają zakrystia i skarbiec. W ramionach transeptu usytuowano kaplice. Fasada wschodnia ujęta jest dwiema czworobocznymi wieżami o lekko wklęsłych ścianach i ściętych narożach. Wieże nakryte są ażurowymi hełmami. Niższa część fasady wysunięta jest przed lico elewacji prezbiterium i zwieńczona jest tralkową balustradą. Część górna posiada wypukłą linię i zwieńczona jest półokrągłym szczytem ujętym spływami wolutowymi. Fasadę zachodnią z ryzalitem na osi wysuniętą przed lico naw bocznych zdobi szczyt o wolutowych spływach i rozczłonkowany pilastrami. Elewacje boczne opięte są pilastrami, nawę główną oświetlają okna prostokątne w trójkątnych obramieniach, zaś nawy boczne okna termowe. Nawę główną nakrywa dach dwuspadowy z wieżyczką na sygnaturkę z latarnią, nad nawami bocznymi dachy jednospadowe. Wewnątrz nawa główna nakryta jest sklepieniem kolebkowym z lunetami, nawy boczne nakryte są sklepieniami krzyżowymi. Ściany wewnątrz rozczłonkowane są pilastrami korynckimi dźwigającymi przełamujące się belkowanie. Otwory empor wypełnione są drewnianymi ażurowymi przegrodami w stylu regencji.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Ściany, arkady i filary zdobią malowidła iluzjonistyczne i figuralne wykonane w latach 1723-31 przez Józefa Rossiego i przy udziale m.in. Adama Swacha. Na sklepieniu nawy głównej znajduje się scena Wniebowzięcia NMP, pozostałe malowidła przedstawiają postacie świętych i sceny z ich życia. Wyposażenie wnętrza bkościoła jest przeważnie późnobarokowe i pochodzi z 1. połowy XVIII w. Ogromny ołtarz główny wypełniający całą wschodnią ścianę wykonany został według projektu jezuickiego architekta Pawła Giżyckiego. W polu głównym ołtarza umieszczona jest łaskami słynąca gotycka rzeźba Matki Bożej Bolesnej, trzymającej na kolanach zdjęte z krzyża ciało Chrystusa (pieta) z połowy XIV w. Rzeźby wykonane do tego i innych ołtarzy w kościele przypisywane są Tomaszowi Hutterowi. Snycerz ten prawdopodobnie zaprojektował cztery z dziesięciu ołtarzy bocznych w kościele, powstałych przeważnie w latach 30 i 40-tych XVIII w. Ciekawostką jest unikalny ołtarz świętych relikwii, w którym znajduje sie prawie 200 relikwii męczenników i świętych. Ołtarz powstał w latach 1708-1709 a w ostatnich latach został poddany pracom konserwatorskim, które przywróciły mu dawny blask. Z pozostałych zabytków warto wymienić barokową ambonę, chrzcielnicę i chór muzyczny z 1709 r. z dwunastogłosowymi organami firmy Rieger z 1896 r. W pobliżu kościoła znajduje sie późnobarokowa kaplica z 1752 r., która kryje w środku źródełko z cudowna wodą.

LITERATURA

Bender A., Polaczek J., Kościół i klasztor dominikanów w Jarosławiu, Przemyśl 1998
Miłobędzki A., Architektura polska XVII w., Warszawa 1980
Żabicki J., Leksykon zabytków architektury Małopolski i Podkarpacia, wyd. Arkady 2013
Strona internetowa: http://jaroslaw.dominikanie.pl/

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł