podkarpackie
Lokalizacja: Jarosław, Benedyktyńska 5 (50.023131, 22.680939)
Budowa: 1698–1713, 1760-1768
Styl: wczesny barok
HISTORIA. Benedyktynki sprowadziła z Chełmna do Jarosławia księżna Anna Ostrogska w 1611 r. Już w latach 1615-24 wzniesiono obecny kościół, do którego w 1635 r. dobudowano jeszcze druga wieżę. Nie znamy nazwiska autora projektu ani budowniczego kościoła. Wiadomo jednak, że został on wzniesiony przez warsztat budowlany, który zbudował w tym czasie zamek w Krasiczynie i kościół bernardynów w Rzeszowie. Do 1659 r. do kościoła dobudowano zakrystię i kaplicę św. Stanisława. Wykonano też sztukatorską dekorację sklepienia i polichromię. W 1782 r. zgromadzenie benedyktynek uległo kasacie a budynki klasztorne władze austriackie przeznaczyły na koszary. Kościół był niszczony w czasie I wojny światowej, następnie odnawiany w latach 1920-21. W okresie międzywojennym budynki klasztorne były użytkowane przez wojsko polskie, w 1939 r. stacjonowała tam 24 DP. W tym czasie świątynia pełniła funkcję kościoła garnizonowego. Podczas II wojny światowej Niemcy urządzili tu wojskowe magazyny, zaś kościół zamienili na stajnię. W 1944 r. wycofujący się żołnierze niemieccy podpalili kościół i budynki klasztorne. Po wojnie klasztor miał wielu użytkowników, którzy bezskutecznie próbowali utrzymać olbrzymie założenie klasztorne. Dopiero odzyskanie klasztoru przez benedyktynki w 1991 r. doprowadziło do restauracji kościoła i budynków klasztornych.
ARCHITEKTURA. Jest to kościół wczesnobarokowy, złożony z prostokątnej nawy i węższego prezbiterium, zamkniętego półkoliście. Poprzez dodanie do nawy kaplic kopułowych kościół uzyskał plan krzyża łacińskiego, zatarty przez pozostałe kaplice i przybudówki przylegające po obu stronach do nawy i prezbiterium. Od zachodu do nawy dostawione są dwie wieże z emporą dla mniszek między nimi. Nawę i prezbiterium nakrywają dachy dwuspadowe. Wschodnie kaplice przy nawie nakryte są kopułami z latarniami, nad pozostałymi przybudówkami dachy jednospadowe. Kaplice przy prezbiterium są dwukondygnacyjne. Wieże w dolnej części kwadratowe, przechodzące w górnych kondygnacjach w ośmiobok, nakryte są dachami namiotowym. Wieża północna ma 48 m wysokości a południowa 46 m. W zachodnią ścianę wieży południowej wmurowana jest tablica upamiętniająca pobyt w klasztorze księcia Siedmiogrodu Franciszka II Rakoczego, który schronił się tu po upadku powstania antyhabsburskiego na Węgrzech 1711 r. Od południa do kościoła prowadzi okazały portal południowy wykonany w stylu manieryzmu lwowskiego w 1622 r., przypisywany przez niektórych rzeźbiarzowi Janowi Pfisterowi. Wewnątrz nawa nakryta jest sklepieniem kolebkowym z lunetami, pokrytym sztukateriami zrekonstruowanymi także nad kaplicami i prezbiterium. Kaplice otwarte są do nawy i prezbiterium półkolistymi arkadami. Kaplice przy prezbiterium otwarte są na piętrze emporami.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Pierwotne wyposażenie kościoła nie zachowało się i w 1998 r. zostało zastąpione ołtarzami, amboną i organami z kościoła jezuitów w Przemyślu (obecnie katedra greckokatolicka). Ołtarz główny jest pseudobarokowy i pochodzi z 1903 r., z tego samego czasu jest ambona. Znacznie starszy jest XVII-wieczny barokowy ołtarz z północnej kaplicy, który pierwotnie znajdował się w kościele w Starej Soli (dziś Ukraina). Organy 30-głosowe wykonała firma Hassego w 1930 r.
LITERATURA
Lis I., Spacer po opactwie. Podkarpackie Carcassonne, Jarosław 2009
Miłobędzki A., Architektura polska XVII w., Warszawa 1980
Żabicki J., Leksykon zabytków architektury Małopolskie i Podkarpacia, wyd. Arkady 2013
Strona internetowa: http://benedyktynkiopactwo.pl/
