podkarpackie
Krosno, kościół Trójcy Świętej
Marek SztorcKrosno, kościół Trójcy Świętej
Lokalizacja: Krosno, Piłsudskiego 5 (49.694438, 21.763479)
Budowa: koniec XIV w. – XV w.
Styl: gotyk
HISTORIA. Krośnieński kościół św. Trójcy jest budowlą późnogotycką. Prace przy budowie murowanego kościoła rozpoczęto w końcu XIV w. Przez cały XV w. był on rozbudowywany m.in. podwyższono prezbiterium i dobudowano boczne kaplice. W 1638 r. w wyniku pożaru zawaliła się nawa kościoła. Po odbudowie, którą w znacznym stopniu sfinansował krośnieński rajca Wojciech Robert Porcjusz, wnętrze nawy uzyskało wczesnobarokową formę. Wtedy też włoski architekt Vincenzo Petroni przebudował południową kaplicę śś. Piotra i Pawła na mauzoleum rodziny Porcjuszów. W latach 1899-1910 miała miejsce restauracja kościoła pod kierunkiem architekta Tadeusza Stryjeńskiego.
ARCHITEKTURA. Kościół św. Trójcy składa się trójprzęsłowego prezbiterium zamkniętego trójbocznie z zakrystią od północy oraz z pięcioprzęsłowej nawy. Do nawy dobudowanych jest kilka kaplic, od północy są to kaplice św. Wojciecha, św. Jana Nepomucena i św. Anny zaś od południa w przyziemiu dawnej wieży kruchta a dalej kaplice MB. Szkaplerznej oraz śś. Piotra i Pawła (Porcjuszów). Na zewnątrz prezbiterium opięte jest uskokowymi przyporami, między którymi mieszczą są ostrołukowe okna gotyckie. Fasada zachodnia zwieńczona jest trójkątnym szczytem z uskokami po bokach i rozczłonkowanym pięcioma ostrołukowymi blendami, w jej dolnej części znajduje się duże okna ostrołukowe z laskowaniami. Wewnątrz prezbiterium nakryte jest późnogotyckim sklepieniem sieciowym a nawa sklepieniem kolebkowym z lunetami. Arkada tęczy ostrołukowa, nawa otwarta do kaplic bocznych półkolistymi arkadami, ściany nawy podzielone są czterema parami wydatnych filarów wspierających belkowanie.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Kościół posiada bardzo bogate wyposażenie, przeważnie manierystyczne i barokowe z XVII w. W pochodzącym z tego okresu ołtarzu głównym umieszczony jest obraz Adoracji Trójcy Świętej i Matki Boskiej przez Wszystkich Świętych, namalowany przez Tomasza Dolabellę, malarza włoskiego działającego w Polsce. Obok w prezbiterium znajduje się marmurowy pomnik nagrobny Jana Skotnickiego (zm. 1621), kasztelana połanieckiego i jego żony Zofii z Ligęzów (zm. 1652), z klęczącymi postaciami zmarłych. Po obu stronach prezbiterium ustawione są manierystyczne stalle radzieckie, dwurzędowe z XVII w. o bogatej dekoracji snycerskiej i z malowidłami w zapleckach. Na wewnętrznej arkadzie łuku tęczy zawieszony jest gotycki obraz Koronacja Matki Boskiej przez Świętą Trójcę, namalowany w 2. połowie XV w. i stanowiący wybitny przykład krakowskiego malarstwa cechowego tego czasu. Powyżej na belce tęczowej umieszczona została gotycka grupa Ukrzyżowania z postaciami Chrystusa, Matki Boskiej i św. Jana z początku XV w. Ołtarze przy tęczy są wczesnobarokowe z 1. połowy XVII, przy następnych filarach barokowe z końca XVII w. i wreszcie przy ostatniej parze filarów późnobarokowe z XVIII w. Chór muzyczny pochodzi z XVII w. W nawie przy północnej ścianie umieszczona jest wczesnobarokowa ambona z 1638 r. W nawie znajdują się też ławki mieszczańskie z połowy XVII w., ozdobione malowidłami na przedpiersiach. Przy kaplicy Matki Boskiej Szkaplerznej ustawiona jest ławka rajcy Porcjusza o bogatej dekoracji snycerskiej i nakryta baldachimem. Na ścianach i filarach nawy rozmieszony został zespół ponad 20 obrazów z XVII w., wykonany przez malarzy z kręgu Tomasza Dolabelli. Przedstawiają one sceny z życia Chrystusa i świętych oraz zagadnienia związane z ideologią kontrreformacji. W kaplicy śś. Piotra i Pawła w manierystycznym ołtarzu umieszczony jest obraz Wręczenia kluczy św. Piotrowi. Wreszcie w kaplicy św. Wojciecha znajduje się cynowa chrzcielnica z 1634 r.
Rzut poziomy za: KZS w Polsce, T. 1, województwo krośnieńskie, z. 1, Krosno. Dukla i okolice, Warszawa 1977
LITERATURA
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. 1, województwo krośnieńskie, z. 1, Krosno. Dukla i okolice, Warszawa 1977
Żabicki J., Leksykon zabytków Lubelszczyzny i Podkarpacia, Warszawa 2013
Krosno, kościół Trójcy Świętej
