świętokrzyskie

Opatów, kolegiata św. Marcina

Lokalizacja: Opatów, ul. Stefana Roweckiego 10 (50.802640, 21.421228)
Budowa: 2. połowa XII w.
Styl: romanizm

Kolegiata św. Marcina w Opatowie pomimo późniejszych zmian i przekształceń zachowała swój pierwotny charakter i jest dziś jednym z piękniejszych romańskich kościołów Małopolski.

HISTORIA. Nie zachował się żaden dokument, na podstawie którego można datować budowę kościoła. Przypuszczalnie został wzniesiony w 2. połowie XII w. Został przebudowany w XVI w. kiedy to wzniesiono m.in. gotyckie szczyty transeptu.

ARCHITEKTURA. Trójnawowa bazylika z transeptem oraz jednoprzęsłowym prezbiterium, zamkniętym apsydą, która na początku XII w. została rozebrana. Do naszych czasów przetrwały natomiast apsydy zamykające od wschodu oba ramiona transeptu. Korpus nawowy od zachodu poprzedzony jest dwiema kwadratowymi wieżami, rozdzielonymi trójkątnym szczytem, dużym oknem i przeniesionym z innego miejsca portalem romańskim, zamkniętym półkoliście z uskokowymi archiwoltami. W poprzek fasady biegnie fryz z motywem czwórliści i fantastycznych potworów. Z obu wież piękniejsza jest południowa, na całej wysokości romańska, z podwójnymi otworami okiennymi, tzw. biforiami w trzech górnych kondygnacjach. Wieża północna na skutek katastrofy budowlanej tylko w dolnej części zachowała cechy romańskie. Obie wieże nakryte są barokowymi hełmami. Korpus nawowy z obu stron obudowany jest przybudówkami z XVI w., z tego okresu pochodzą też uskokowe szczyty nad prezbiterium i ramionami transeptu. Prezbiterium, nawa główna i ramiona transeptu nakryte są dachami dwuspadowymi z wieżyczką na sygnaturkę umieszczoną na skrzyżowaniu. Do północnego przedsionka prowadzi późnogotycki portal ostrołukowy, ozdobiony dekoracją roślinną. Dalej w przejściu z przedsionka do nawy północnej znajduje się romański portal zamknięty półkoliście o dwóch uskokach i ozdobiony motywami roślinnymi na głowicach kolumienek. Wewnątrz nawa główna nakryta jest późnogotyckim sklepieniem sieciowym z XVI w., zaś pozostałe wnętrza w XVIII w. nakryte zostały sklepieniami barokowymi.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Ściany i sklepienia kościoła zdobią polichromie z przedstawieniami z życia patrona oraz wybranych triumfów oręża polskiego. W północnym ramieniu transeptu znajduje się cenny zespół renesansowych nagrobków rodu Szydłowieckich. Najcenniejszym z nich jest pomnik nagrobny Krzysztofa Szydłowieckiego, kanclerza wielkiego koronnego (zm. 1533), wykonany w brązie przez Bernardina di Gianotis i Jana Ciniego, artystów włoskich sprowadzonych do Polski przez króla Zygmunta I Starego. Głównym elementem pomnika jest płyta z leżącą postacią kanclerza, nad nią umieszczona jest mała płyta z dziecięcą postacią syna kanclerza Zygmunta (zm. 1530) a poniżej znajduje się oraz tzw. Lament opatowski, przedstawiający scenę opłakiwania zmarłego kanclerza przez przedstawicieli duchowieństwa i najważniejszych urzędników państwowych. Dziełem Bernardina di Gianotis jest też płyta nagrobna Anny Szydłowieckiej (zm. 1536) córki kanclerza, wykonana z czerwonego marmuru. Uwagę zwraca jeszcze nagrobek dziecięcy, syna kanclerza Ludwika Mikołaja Szydłowieckiego, pierwszy tego typu pomnik w Polsce. Jest on wiązany z osobą Bartłomieja Berecciego, najwybitniejszego rzeźbiarza renesansu działającego w Polsce. Pozostałe wyposażenie jest późnobarokowe i pochodzi przeważnie z 1. połowy XVIII w., składają się na nie: ołtarz główny i sześć bocznych, ambona, chór muzyczny i organy oraz stalle i ławy. Wyjątek stanowi obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, umieszczony w ołtarzu w południowym ramieniu transeptu przypisywany umbryjskiemu malarzowi Timoteo Viti.

Rzut poziomy: Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.

LITERATURA

Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Rocznik Diecezji Sandomierskiej, Sandomierz 1994
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.
Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009
Świechowski Z., Sztuka polska, t.I, Romanizm, wyd. Arkady 2006
Zlat M., Sztuka polska. Renesans i manieryzm, Warszawa 2010
Zub J., Opatów. Kolegiata św. Marcina, Tarnobrzeg 1999

Opatów, kolegiata św. Marcina

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł