świętokrzyskie
Pińczów, kościół św. Jana Ewangelisty, dawny paulinów
Lokalizacja: Pińczów, ul. Piłsudskiego 4 (50.520424, 20.527170)
Budowa: połowa XV w., przebudowa po 1642 r.
Styl: wczesny barok
Pińczów to niewielkie miasto, bogate w zabytki i pięknie położone nad rzeką Nidą. Jednym z ważniejszych zabytków miasta jest dawny zespół klasztorny paulinów z kościołem św. Jana Ewangelisty.
HISTORIA. Paulini zostali sprowadzeni do Pińczowa w 1436 r. za sprawą biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. W połowie XV w. zakonnicy wznieśli późnogotycki kościół. Już jednak w 1550 r. Mikołaj Oleśnicki usunął zakonników z miasta a kościół został zamieniony za zbór protestancki. Paulini odzyskali kościół i budynki klasztorne pod koniec XVI w. Następnie po 1642 r. gruntowanie przebudowali kościół w stylu wczesnego baroku. W 1819 r. klasztor paulinów w Pińczowie został zniesiony a budynki klasztorne przeszły na własność rządu Królestwa Polskiego.
ARCHITEKTURA. Wczesnobarokowy kościół złożony jest z korpusu trójnawowego o czterech przęsłach i wydłużonego prezbiterium, zamkniętego półkoliście. Od południa do korpusu dostawiona jest barokowa kaplica Aniołów o od zachodu kruchta. Fasada zachodnia zwieńczona została wczesnobarokowym szczytem, ujętym w wolutowe spływy, latarenki i obeliski z rzeźbą św. Jana Ewangelisty. Elewacje zewnętrzne opięte są uskokowymi przyporami. Okna w prezbiterium zamknięte zostały łukiem segmentowym, zaś w korpusie posiadają zamknięcia półkoliste. Nad prezbiterium i nawą główną znajdują się dachy dwuspadowe, z wieżyczką na sygnaturkę z podwójną latarnią nad nawą. Nad nawami bocznymi dachy pulpitowe, a kaplica nakryta jest kopułą z latarnią. Wewnątrz nawa główna otwarta jest do naw bocznych półkolistymi arkadami, analogiczna arkada zamyka łuk tęczy. Sklepienia w nawie głównej i prezbiterium kolebkowe z lunetami ozdobione bogatą dekoracją stiukową o motywach geometrycznych. Ciekawym rozwiązaniem jest nadwieszone przejście łączące kościół z budynkiem klasztornym, wzniesionym dla paulinów w 1. połowie XVII w.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Wyposażenie wnętrza jest przeważnie barokowe i późnobarokowe z XVII i XVIII w. Ołtarz główny i dziewięć ołtarzy bocznych wykonanych zostało w latach 1744-48. Po obu stronach prezbiterium ustawione są dwurzędowe stalle wczesnobarokowe z XVII w. z rzeźbami apostołów i świętych oraz obrazami z życia śś. pustelników. Chór muzyczny barokowy z 1. połowy XVIII w. z organami wykonanymi po 1757 r. przez organmistrza Wojciecha Szyplewskiego z Krakowa. W południowej ścianie kruchty umieszczony został późnorenesansowy nagrobek mieszczki pińczowskiej Anny z Łaszczów Jakubczykowej (zm. 1618) i jej synów, Jacka i Jana, z płaskorzeźbionymi postaciami zmarłych, modlących się pod krzyżem. Przy kościele od zachodu stoi ukośnie barokowa dzwonnica z bramą, wzniesiona w latach 1685-91.
LITERATURA
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. III, Województwo kieleckie, z. 1, Powiat pińczowski, Warszawa 1957
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Pińczów, kościół św. Jana Ewangelisty, dawny paulinów
