świętokrzyskie

Sandomierz, katedra Narodzenia NMP

Lokalizacja: Sandomierz, ul. Katedralna 1 (50.676646, 21.749637)
Budowa: 1360-82
Styl: gotyk

HISTORIA. Obecny kościół zbudowany został w latach 1360-82 na miejscu romańskiej kolegiaty z 2. połowy XII w., z inicjatywy Kazimierza Wielkiego. W latach 1670-74 zbarokizowana została fasada poprzez dostawienie kruchty i wzniesienie szczytu. W 1895 r. zniekształcono częściowo bryłę obniżając dachy i dodając wieżyczkę na sygnaturkę. W 1818 r. kościół kolegiacki został podniesiony do godności katedry. W 1888 r. elewacje zostały oblicowane nową okładziną ceglaną. 

ARCHITEKTURA. Mimo pewnych przekształceń kościół zachował charakter budowli gotyckiej. Zbudowany został z cegły z wykorzystaniem kamienia do detali architektonicznych. Złożony jest z trójnawowego, halowego korpusu, pięcioprzęsłowego z trójprzęsłowym prezbiterium, zamkniętym trójbocznie. Przy prezbiterium od północy na przedłużeniu nawy bocznej mieszczą się dwie zakrystie, obie dwuprzęsłowe. Po południowej stronie prezbiterium dostawiona jest dwuprzęsłowa kaplica. Fasada frontowa w dolnej kondygnacji poprzedzona jest znacznych rozmiarów przedsionkiem, zwieńczonym trójkątnym frontonem. Do przedsionka prowadzi okazały marmurowy portal wejściowy, nakryty przerwanym przyczółkiem. Górna kondygnacja fasady o podziałach pilastrowych, ujęta spływami i narożnymi wieżyczkami oraz zwieńczona trójkątnym szczytem. Na zewnątrz kościół opięty jest uskokowymi przyporami, między którymi rozmieszczone są lancetowate, ostrołukowe okna, w prezbiterium dwudzielne. Wieżyczka na sygnaturkę ażurowa, neogotycka. Nawa główna otwarta do naw bocznych ostrołukowymi arkadami wspartymi na czworobocznych filarach. Arkada tęczy również ostrołukowa. Wnętrze nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe. Na zwornikach przedstawione zostały herby ziem należących do Królestwa Polskiego. 

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Ściany prezbiterium pokryte są rusko-bizantyjskimi malowidłami, wykonanymi około 1430 r. przez malarzy włodzimiersko-halickich, przemalowanymi w latach 1932-34. W strefowym układzie przedstawione są sceny cyklu maryjnego i chrystologicznego oraz postacie proroków, ewangelistów i świętych. Na sklepieniu widnieje Chrystus na majestacie wśród cherubinów i serafinów. Katedra posiada bogate wyposażenie wnętrza, przeważnie z XVII i XVIII w. W prezbiterium umieszczony jest monumentalny późnobarokowy ołtarz główny z lat 1755-56. Przy tęczy i filarach ustawione jest osiem rokokowych ołtarzy z alegorycznymi kobiecymi posągami wykonanymi w dynamicznych pozach przez Macieja Polejowskiego w latach 1771-78. Polejowski wykonał też ozdobne ławki i posągi Dawida i św. Cecylii przy filarach chóru muzycznego. Barokowy chór muzyczny i organy wykonane zostały w latach 1694-97 przez Andrzeja Nitrowskiego z Gdańska i ukończone przez Mateusza Brandtnera  z Torunia. Filary międzynawowe obudowane są z trzech stron barokowymi ramami obrazów z 2. połowy XVII w., na których przedstawieni są apostołowie i papieże. Ściany naw bocznych pokrywa boazeria z konfesjonałami z lat 1712-17 rozdzielającymi 12 dość prymitywnych obrazów przedstawiających zdarzenia z historii Sandomierza. Z innych obiektów zabytkowych warto wymienić: stalle wczesnobarokowe z około 1640 r.; krucyfiks gotycki z 1. połowy XV w. i obraz epitafijny Stanisława Chroberskiego ze sceną Wskrzeszenia Piotrowina z około 1520 r., wykonany w warsztacie krakowskim. W kaplicy Najświętszego Sakramentu przy prezbiterium znajduje się późnobarokowy ołtarz z rzeźbami Wojciecha Rojowskiego. Przy kościele znajduje się dzwonnica barokowa z lat 1737-43, nakryta hełmem w 1759 r.

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Skibiński Sz., Zalewska-Lorkiewicz K., Sztuka polska. Gotyk, t. 2, Warszawa 2010
Strona internetowa: www.katedra.sandomierz.org (dostęp 21.03.2014) 

Sandomierz, katedra Narodzenia NMP‎

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł