świętokrzyskie
Tarłów, kościół św. Trójcy
Marek SztorcLokalizacja: Tarłów (powiat Opatów), Rynek 32 (51.001414, 21.716820)
Budowa: 1645-55
Architekt: Jan Zaor
Styl: barok
Kościół w Tarłowie należy do najoryginalniejszych świątyń barokowych w Polsce. Jego kolumnowa fasada, podobno pierwsza tego typu na naszych ziemiach, czerpie swoje wzorce bezpośrednio we współczesnej architekturze rzymskiej.
HISTORIA. Kościół został zbudowany w latach 1645-55 z fundacji Zbigniewa Oleśnickiego, starosty opoczyńskiego i kasztelana wiślickiego. Jako architekta wskazuje się Jana Zaora, który w późniejszym okresie wzniósł podobny kościół śś. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie.
ARCHITEKTURA. Kościół jest budowlą barokową, składa się z trójprzęsłowej nawy i krótkiego, półkoliście zamkniętego prezbiterium. Przy nawie po obu stronach wschodniego przęsła dostawione są dwie kaplice kopułowe. Od frontu kościół poprzedza okazała dwuwieżowa fasada. Jest dwukondygnacjowa, z mocno zryzalitowaną częścią środkową, rozczłonkowaną kolumnami. W dolnej kondygnacji mieści się półkolisty portal zwieńczony przerwanym naczółkiem. W kondygnacji górnej, w półkolistej wnęce umieszczona jest płaskorzeźba Trójcy Świętej, po bokach zaś ustawione są ogromne prymitywne posągi ceramiczne śś. Wojciecha i Stanisława. Fasada ujęta jest po bokach dwiema wieżami, w dole kolistymi, wyżej przechodzącymi w sześcioboczne, u samej góry o arkadowych prześwitach między kolumnami. Wieże nakryte są ostrosłupowymi hełmami. Kościół nakryty jest dachami dwuspadowymi z wieżyczką na sygnaturkę nad nawą. Wewnątrz ściany podzielone są parami pilastrów wspierających arkadową galeryjkę, obiegającą cały kościół. Sklepienia nad nawa i prezbiterium kolebkowe z lunetami oświetlającymi kościół.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Wnętrze kościoła posiada bogatą dekorację stiukową i malarską powstałą w latach 1647-55 przez nieznany warsztat określany Mistrzem Tarłowskim. Tworzy ona jednolity program ikonograficzny odwołujący się do dziejów rodu fundatorów kościoła – Oleśnickich, piętnujący zarazem odstępstwa arianizmu, którego zwolennikami bywali także przedstawiciele tego rodu. Sklepienie prezbiterium zdobi bogata dekoracja stiukowa z elementami roślinnymi, puttami, herbami i sceną Wniebowzięcia NMP. W ścianach dwóch pierwszych przęseł nawy mieszczą się głębokie arkadowe wnęki. W trzecim przęśle z obu stron bogato dekorowane półkoliste arkady wejściowe do kaplic bocznych, których łuki zdobione są postaciami śś. Piotra i Pawła oraz Archanioła i Marii ze Zwiastowania. Południowa kaplica Pana Jezusa została przeznaczona na grobową rodu Oleśnickich. Jej ściany zdobią sarmackie płaskorzeźby przedstawiające śmierć, spotykającą przedstawicieli różnych stanów np. wymowna scena Walki rycerza ze śmiercią na polu bitwy. Także kopuła pokryta jest dekoracją kartuszowo-małżowinową inspirowaną przez sztych Koło śmierci Andrea Andreaniego z 1588 r. W wyposażeniu kościoła uwagę zwracają barokowe ołtarze i ambona. W jednym z ołtarzy umieszczony jest obraz Chrystus u słupa z 1. połowy XVII w.
LITERATURA
Jagiełło J., Dekoracja sztukatorska kaplicy Pana Jezusa w Tarłowie, WWW,culture.pl (dostęp 06.08.2013)
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980
Sztuka polska, t. 4, Wczesny i dojrzały barok - XVII w., opr. zb., Arkady 2013
