Lwów, katedra Wniebowzięcia NMP

Szczegóły: | Odsłony: 4190

Lwów, katedra Wniebowzięcia NMP

Lokalizacja: Lwów, pl. Katedralny 1 (49.840781, 24.030631)
Budowa: 3 ćw. XIV w. - 1494
Budowniczy: Mistrz Niczko, Mikołaj Gansecke, Joachim Grom i Hans Blecher
Styl: gotyk, barok

HISTORIA. Początki lwowskiej katedry związane są z polską ekspansją na Ruś w 2. połowie XIV w. Wraz z lokacją Lwowa król Kazimierz Wielki rozpoczął w 3. ćwierci XIV w. budowę kościoła parafialnego. Pracami budowlanymi kierował Mistrz Niczko, a po nim pochodzący ze Śląska Mikołaj Gansecke, który w 1404 r. przesklepił prezbiterium. Krótko potem po przeniesieniu do Lwowa w 1414 r. siedziby arcybiskupstwa halickiego kościół został podniesiony do godności katedralnego i metropolitarnego. Do końca XV w. trwały prace przy wznoszeniu krótkiego korpusu, w 1481 r. mistrz Joachim Grom z Wrocławia ukończył sklepienia w nawach a w 1494 r. Hans Blecher wykonał i zasklepił chór organowy. W XV w. zaczęły też powstawać pierwsze kaplice otaczające korpus katedry, których budowę i przebudowę kontynuowano w kolejnych wiekach. W czasie pożaru w 1527 r. zniszczona została wieża północna a zawaleniu uległy sklepienia prezbiterium i częściowo nawy. W 1656 r. przed cudownym obrazem Matki Boskiej Łaskawej śluby lwowskie składał król polski Jan II Kazimierz Waza. W latach 1760-77 z inicjatywy arcybiskupa Wacława Hieronima Sierakowskiego doszło do przebudowy katedry w stylu późnego baroku pod kierunkiem architekta Piotra Polejowskiego. W końcu XIX w. prezbiterium kościoła zostało regotycyzowane przez architekta Juliana Zachariewicza. Po II wojnie światowej siedziba biskupstwa lwowskiego przeniesiona została do Lubaczowa a dopiero w 1991 r. papież Jan Paweł II reaktywował diecezję lwowską.

ARCHITEKTURA. Katedra we Lwowie jest świątynią gotycką, częściowo zbarokizowaną. Złożona jest z wydłużonego trójprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego pięciobocznie oraz halowego trójnawowego i trójprzęsłowego korpusu. Do prezbiterium od północy przylegają skarbiec z zakrystią, zaś od południa dostawiona jest kaplica Zamoyskich. Do korpusu od zachodu dostawione są dwie wieże a od północy i południa przylegają po trzy kaplice. Fasada zachodnia jest dwuwieżowa, poprzedzona kruchtą klasycystyczną, nad którą znajduje się duże okno ostrołukowe. Obie wieże są kwadratowe, wieża południowa jest niższa, doprowadzona do wysokości korpusu. Wieża północna jest wyższa, sześciokondygnacjowa i nakryta hełmem rokokowym z latarnią z 2. połowy XVIII w. o wysokości 64 metrów. Prezbiterium na zewnątrz opięte jest przyporami, między którymi mieszczą się ostrołukowe okna. Elewacja północnej kaplicy Kampianów ozdobiona jest płaskorzeźbionymi scenami: Złożenia do grobu, Zmartwychwstania oraz Noli me tangere a także medalionami z symbolicznymi przedstawieniami: psa na sarkofagu (wierność), ptaka w wazonie (krótkie życie) i feniks nad urną (nieśmiertelność duszy). Prezbiterium i korpus nakrywają dachy dwuspadowe, rozdzielone późnobarokowym szczytem ze spływami. Wewnątrz prezbiterium nakryte jest gotyckim sklepieniem krzyżowo-żebrowym, nawę główną i nawy boczne nakrywają barokowe sklepienia krzyżowe. Arkada tęczy i arkady międzynawowe są ostrołukowe, te ostatnie wsparte są na ośmiobocznych filarach z cylindrycznymi służkami.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA reprezentują zabytki od gotyku, przez renesans, barok, klasycyzm po neogotyk i secesję. Sklepienia katedry zdobi późnobarokowa polichromia Stanisława Stroińskiego, malowana w 1772 r. Witraże w prezbiterium zostały wykonane w latach 1896-96 m.in. według projektów wybitnych polskich malarzy Stanisława Kaczora-Batowskiego, Jana Matejki i Józefa Mehoffera. Właśnie od prezbiterium rozpoczniemy zwiedzanie katedry. W późnobarokowym ołtarzu głównym wykonanym w latach 1768-69 przez Piotra Polejowskiego umieszczona jest kopia łaskami słynącego wizerunku Matki Bożej Łaskawej. Oryginał przed którym w 1656 r. król Jan Kazimierz Waza złożył swoje śluby dziś przechowywany jest w skarbcu katedry na Wawelu. Obraz ten namalował Józef Szolc-Wolfowicz w 1598 r. jako epitafium dla swojej zmarłej wnuczki. Wzdłuż ścian prezbiterium ustawione są barokowe stalle z 2. połowy XVII w. W prezbiterium znajdują się jeszcze dwa brązowe renesansowe pomniki nagrobne z XVI w.: wojewody krakowskiego Mikołaja Herburta Odnowskiego (zm. 1555), dzieło Pankracego Labenwolfa z Norymbergii oraz Stanisława Żółkiewskiego, wojewody ruskiego i ojca hetmana, zwycięzcy z pod Kłuszyna (zm. 1588). W południowej ścianie prezbiterium jest wejście do kaplicy Zamoyskich, w której znajdują się dwa pomniki nagrobne arcybiskupów lwowskich Jana Zamoyskiego (zm. 1616) i Jana Tarnowskiego (zm. 1669). W kaplicy umieszczony jest też pomnik gen. Józefa Dwernickiego z 1868 r. dzieło Parysa Filippiego, przeniesiony z kościoła karmelitów po dokonanej tam w 1991 r. dewastacji. Na ścianie tęczowej nawy, tuż przy prezbiterium ustawione są dwa klasycystyczne marmurowe nagrobki. Pomnik Konstancji z Siemianowskich z końca XVIII w. posiada formę frontonu antycznej świątyni z wstawioną do niej urną. Drugi pomnik Katarzyny z Ossolińskich Jabłonowskiej, wykonany został w wiedeńskiej pracowni Hartmana Wittwera w 1806 r. z postaciami dwóch płaczących kobiet przy urnie. Po obu stronach do korpusu nawowego przylegają rzędy kaplic. Idąc od strony prezbiterium warto zajrzeć do pierwszej z prawej kaplicy Jabłonowskich, gdzie umieszczony jest późnogotycki krucyfiks wykonany w Krakowie w 1473 r. W kaplicy tej znajdują się też pomniki nagrobne arcybiskupów lwowskich: Wacława Sierakowskiego (zm. 1780); Ferdynanda Kickiego (zm. 1797) oraz Józefa Bilczewskiego (zm. 1923), kanonizowanego w 2005 r. przez papieża Benedykta XVI. W następnej kaplicy Matki Bożej Częstochowskiej znajduje się epitafium Pawła Grodzickiego (zm. 1645), generała artylerii konnej i budowniczego arsenału we Lwowie. Mijamy kaplicę Pana Jezusa Miłosiernego i przechodzimy pod chórem muzycznym. Znajdują się tu dwa renesansowe pomniki nagrobne: Hanla, patrycjusza lwowskiego z XVI w. oraz Baltazara Bzowskiego, starosty jaworowskiego z XVI w. Na chórze prezbiterium znajdują się organy z 1839 r. W oknie nad chórem mieści się witraż Matka Boża Królowa Aniołów z herbami Polski i Litwy zaprojektowany przez Teodora Axentowicza. Bezpośrednio przy wejściu do północnej nawy znajduje się manierystyczna kaplica Kampianów. Została wzniesiona w latach 1585-1600 według projektu Pawła Rzymianina. Fundatorami świątyni byli lwowscy patrycjusze: Paweł Kampian, burmistrz miasta i jego syn Maciej. Popiersia fundatorów są dziełem Wojciecha Życzliwego i umieszczone są wraz z poświęconymi im epitafiami na prawej ścianie kaplicy. W manierystycznym ołtarzu wykonanym w 1572 r. przez Henryka Horsta z Groningen, z czarnego i czerwonego marmuru umieszczony jest XVII-wieczny obraz Chrystus Ubiczowany ze szkoły flamandzkiej.

KAPLICA BOIMÓW wzniesiona przykatedralnym cmentarzu w latach 1609-15 jako mauzoleum patrycjuszowskiej rodziny. Jej fundatorem był Jerzy Boim, bogaty kupiec lwowski, pochodzący z Węgier. Kaplicę zaprojektował i kierował pracami budowlanymi pochodzący z Wrocławia Andrzej Bemer. Wystrój rzeźbiarski kopuły wykonał inny wrocławski artysta Jan Pfister, dekoracje fasady i ołtarz są dziełem kilku rzeźbiarzy o różnym poziomie umiejętności. Kaplica nakryta jest kopułą latarnią, osadzoną na ośmiobocznym tamburze. Elewacje północna i wschodnia rozczłonkowane są pilastrami toskańskimi. Na wschodniej ścianie bębna umieszczona jest płaskorzeźba patrona fundatora, św. Jerzego walczącego ze smokiem. Zachodnia elewacja kaplicy pokryta jest niezwykle bogatą dekoracją rzeźbiarską, rozdzieloną wydatnym gzymsem na dwie strefy. W dolnej strefie znajduje się półkolisty portal i przylegające do niego pary bliźnich okien. W górnej strefie centralne miejsce zajmuje scena Zdjęcia z krzyża a po jej bokach znajdują się swobodnie rozmieszczone liczne sceny pasyjne, wypełniające wszystkie wolne miejsca. Wewnątrz kopuła pokryta jest kasetonami z umieszczonymi w nich scenami figuralnymi. W bogato zdobionym ołtarzu kaplicy przedstawiona jest scena Chrystusa w Ogrojcu.

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Kaczorowski B., Zabytki kultury polskiej, Warszawa 1996
Lwów. Ilustrowany przewodnik, wyd. „VIA NOVA”, Wrocław 2001
Osip-Pokrywka M., Leksykon zabytków architektury Kresów południowo-wschodnich, Warszawa 2014
Ostrowski J.K., Lwów, Dzieje i sztuka, Kraków 1997
Rąkowski G., Przewodnik krajoznawczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej, t. IV, Lwów, Pruszków 2008
Skibiński Sz., Zalewska-Lorkiewicz K., Sztuka polska t. 2, Gotyk, Warszawa 2010
Zlat M., Sztuka polska. Renesans i manieryzm, Warszawa 2010
Strona internetowa: http://lwowskabazylika.org.ua/

Lwów, katedra Wniebowzięcia NMP