Węgry
Esztergom, archikatedra Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
Esztergom, Nagyboldogasszony- és Szent Adalbert-főszékesegyház
Ostrzyhom, archikatedra Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
Lokalizacja: Esztergom (Ostrzyhom), Szent István tér 1 (47.798943, 18.736163)
Budowa: 1822-1856
Architekt: Pál Kühnel
Styl: klasycyzm
HISTORIA. Na wysokiej skarpie nad brzegiem Dunaju, wznosi się wspaniała klasycystyczna katedra, największa i najważniejsza świątynia Węgier. Jej początki sięgają panowania Stefana I Świętego, który około 1000 r. utworzył w Ostrzyhomiu arcybiskupstwo i zbudował pierwszą katedrę. Świątynia ta, została zniszczona w czasie pożaru w 1180 r. Na jej miejscu wzniesiono kolejną ,także romańską świątynię, która w następnych wiekach była kilka razy przekształcana. W latach 1506-11 do katedry dobudowano renesansową kaplicę biskupa Tamása Bakócza. W 1543 r. w czasie tureckiego oblężenia katedra została częściowo uszkodzona a następnie rozebrana przez tureckich okupantów. Przetrwała jedynie renesansowa kaplica Bakocza, w której w 1683 r. po zwycięskiej bitwie pod Parkanami (dziś Štúrovo) król Polski Jan III Sobieski odśpiewał Te Deum. W 1820 r. przywrócono archidiecezję w Ostrzyhomiu a w 1822 r. rozpoczęto budowę katedry, która potrwała do 1856 r. Autorem projektu kościoła był architekt Pál Kühnel a budowę prowadził János Packh a po jego śmierci József Hild. W czasie budowy rozebrano kaplicę Bakocza a następnie zmontowano ją w obecnym miejscu. W 1991 r. w czasie swojej pielgrzymki na Węgry katedrę odwiedził papież Jan Paweł II.
ARCHITEKTURA. Katedra jest ogromnych rozmiarów klasycystyczną budowlą, jej długość wynosi 117 m., szerokość 47 m. a kopuła osiąga 100 m. wys. Świątynia zbudowana jest na planie krzyża, składa się z prezbiterium, szerokiego transeptu i nawy, poprzedzonej kolumnowym przedsionkiem oraz dwóch dzwonnic dostawionych po bokach fasady. Po obu stronach nawy znajdują się kaplice, od zachodu Bakocza a od wschodu św. Szczepana. Przy prezbiterium od zachodu dostawiona jest zakrystia, zaś od wschodu sklepik oraz wejście do skarbca i na kopułę. Fasada frontowa kościoła składa się z ośmiokolumnowego portyku podtrzymującego trójkątny tympanon. Optycznym przedłużeniem fasady po obu jej stronach są dwie dzwonnice połączone z korpusem otwartymi galeriami kolumnowymi, wspartymi na półkolistych arkadach. Smukłe dzwonnice zbudowane są na planie kwadratu i nakryte kopułkami. Nad transeptem wznosi się ogromna kopuła, wsparta na wysokim tamburze, opiętym kolumnami i przeprutym prostokątnymi oknami. Kopuła zwieńczona jest wielkim krzyżem. Elewacje boczne i tylnia okryte są okładziną kamienną i podzielone pilastrami. Ściany wnętrza rozczłonkowane są pilastrami i kolumnami, wspierającymi wydatny gzyms obiegający. Centralna część kościoła nakryta kopułą, oddzielona jest od naw bocznych półkolistymi arkadami. Nawa i prezbiterium nakryte są sklepieniami kolebkowymi z lunetami i ogromnymi oknami półkolistymi.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W ołtarzu głównym znajduje sie ogromny obraz Wniebowzięcia NMP, namalowany przez Michelangelo Grigolettiego. Jest to podobno największy na świecie obraz namalowany na płótnie (13,5 x 6,5). W filarach środkowej części transeptu umieszczone są posągi dwóch arcybiskupów ostrzyhomskich Pétera Pázmány i Jánosa Simora. W ramionach transeptu ustawione są po trzy ołtarze. Po środku prawego ramienia ustawiony jest ołtarz Świętych Węgierskich z postaciami śś. Elżbiety, Małgorzaty i Marka Krzyżewczanina. W prawym ołtarzu postacie św. Kingi, bł. Jolenty i urodzonego w Panonii św. Marcina z Tours. Lewy ołtarz poświęcony jest św. Wojciechowi. Po lewej stronie, przy nawie znajduje się renesansowa kaplica Bakocza, wykonana w latach 1506-11 przez artystów florenckich jako pierwsza centralna kaplica w Europie Środkowej. Po rekonstrukcji i umieszczeniu kaplicy w obecnym miejscu, pozbawiono ją kopuły. W kaplicy umieszczony jest renesansowy ołtarz z 1519 r., który wykonał Andrea Ferucci. W przeciwległej kaplicy św. Szczepana w ołtarzu głównym mieści się rzeźba tego męczennika. Znajduje się tam też pomnik nagrobny prymasa Węgier Károly Ambrusa (zm. 1809). Na chórze umieszczone są ogromne 77 głosowe organy, wykonane w 1856 r. przez Ludwiga Moosera z Salzburga. Krypty pod kościołem są miejscem pochówku arcybiskupów ostrzyhomskich. W 1991 r. został tu pochowany Jozsef Mindszenty (zm. 1975), którego zwłoki sprowadzono z Mariazell, zgodnie z jego wolą dopiero po upadku komunizmu. W kryptach zostały na nowo umieszczone gotyckie płyty nagrobne arcybiskupów Dénesa Szécsi (zm. 1465) oraz Jánosa Vitéza (zm. 1472).
LITERATURA
Barucki T., Architektura Węgier, Kraków 1998
Halasz Z., Węgry, Warszawa 1983
Rusin W., Węgry. Praktyczny przewodnik, Bielsko-Biała 2014
Szwajdo J., Węgry. Przewodnik krajoznawczy, wyd. BOSZ, 2014
Trzeciak P., Renesans i manieryzm w Europie Środkowej, [w:] Sztuka Świata, t. VI, wyd. Arkady 1991
Esztergom, archikatedra Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
