wielkopolskie

Poznań, kościół farny
Poznań, kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy, śś. Marii Magdaleny i Stanisława biskupa

Lokalizacja: Poznań, Klasztorna 11 (52.406397, 16.934140)
Budowa: 1651-1701
Architekt:  Tomasz Poncino, Bartłomiej Wąsowski, Jerzy Catenazzi
Styl: barok

HISTORIA. Budowę kościoła dla jezuitów rozpoczęto w Poznaniu w 1651 r. Była ona prowadzona z przerwami w latach 1676-86 i 1696-1701. Prace budowlane prowadzili m.in. architekci i budowniczowie: Tomasz Poncino, Bartłomiej Wąsowski i Jan Catenazzi. W 1773 r. po kasacie zakonu jezuitów, kościół przeszedł ręce parafii św. Marii Magdaleny. W 1945 r. w czasie działań wojennych uszkodzone zostały m.in. dach, fasada południowa i elewacja zachodnia. Zniszczenia zostały usunięte do 1950 r.

ARCHITEKTURA. Kościół jest budowlą barokową, zbudowaną na planie prostokąta, złożoną z bazylikowego korpusu o trzech nawach i czterech przęsłach oraz z transeptu i dwuprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego ścianą prostą. W północnym przęśle nawy mieści się chór muzyczny a pod nim kruchta, nad nawami bocznymi znajdują się empory. Do prezbiterium po bokach przylegają kaplice. Monumentalne wnętrze kościoła uważane jest za najwspanialszy przykład w architekturze polskiego baroku. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych półkolistymi arkadami, nad którymi mieszczą się okna do empor, zamknięte łukiem koszowym. Półkoliste arkady oddzielają też ramiona transeptu od naw bocznych i kaplic. Ściany wnętrza rozczłonkowane są zdwojonymi pilastrami oraz kolumnami o kanelowanych trzonach i bogatych kapitelach, wspierających wydatne belkowanie, obiegające całe wnętrze. Nawę główną i prezbiterium nakrywają sklepienia kolebkowe z lunetami, nad skrzyżowaniem transeptu pozorna kopuła, w nawach bocznych sklepienia żaglaste, w kaplicach przy prezbiterium krzyżowe. Chór muzyczny wsparty jest na trzech wysokich półkolistych arkadach. Wnętrze oświetlają okna zamknięte odcinkowo i półkoliście. Fasada frontowa zaprojektowana została przez Bartłomieja Wąsowskiego, rozczłonkowana jest zdwojonymi pilastrami i rozdzielona wydatnym gzymsem z przełamującym się belkowaniem. Dolna kondygnacja jest pięcioosiowa, w środkowej części znajduje się portal wejściowy, nad nim umieszczona jest półkolista wnęka z grupą rzeźbiarską przedstawiającego Ignacego Loyolę unoszonego przez orła i z wężem pod stopami. W bocznych polach znajdują się półkoliste nisze z posągami śś. Stanisława bpa, Wojciecha, Stanisława Kostki i Alojzego Gonzagi. Górna kondygnacja jest trójosiowa i ujęta w dwie czworoboczne wieże, nakryte baniastymi hełmami z latarniami. W jej środkowej części znajduje się wielkie okno, zamknięte półkoliście z dwiema półkolistymi niszami po bokach, w których umieszczone są rzeźby ss. Franciszka Borgiasza i Franciszka Ksawerego. Fasadę wieńczy szczyt, zamknięty w środkowej części półkoliście i ujęty po bokach wolutowymi spływami. Interesująca jest też fasada południowa, projektu Jana Catenazziego, z dominującą częścią prezbiterialną, ujętą parami pilastrów i zwieńczoną przerwanym falistym naczółkiem. Elewacje boczne rozczłonkowane są pseudopilastrami. Bogatszą formę posiadają szczyty transeptu z pilastrami i wolutami, zwieńczone przerwanymi naczółkami. Nawę główną, prezbiterium i transept nakrywają dachy dwuspadowe, nad kaplicami i nawami bocznymi dachy jednospadowe.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA ściśle współgra z architekturą. Sztukaterie w prezbiterium, transepcie i kaplicy Matki Bożej wykonał w latach 1700-1701 warsztat pod kierunkiem Alberta Bianco. Dekorację malarską sklepień w nawie głównej, transepcie i prezbiterium wykonał warsztat pod kierunkiem Karola Dankwarta z Nysy w 1701 r. Nad prezbiterium przedstawiono m.in. personifikację Posługi i Władzy biskupiej, na stropie pozornej kopuły Glorię św. Stanisława, zaś w nawie głównej cykl scen z życia św. Stanisława. Ołtarze, rzeźby i obrazy stanowiące wyposażenie świątyni są przeważnie barokowe i pochodzą z początku XVIII w. Dominującym elementem wyposażenia jest ołtarz główny, wykonany w latach 1727-32 według projektu architeklta Pompeo Ferrariego. W jego polu głównym umieszczony jest obraz Wskrzeszenie Piotrowina, namalowany przez Szymona Czechowicza w 1756 r. Po bokach znajdują się rzeźby św. Stanisława bpa z Piotrowinem i św. Stanisława Kostki poskramiającego bestię, powyżej w zwieńczeniu Ekstaza św. Stanisława Kostki. W prawym ołtarzu bocznym, ustawionym w transepcie znajduje się obraz Komunia św. Stanisława Kostki, namalowany przez Szymona Czechowicza w 1756 r. Do starszych zabytków należy krucyfiks późnogotycki z 1. połowy XVI w. znajdujący się w ołtarzu w lewej kaplicy przy prezbiterium oraz jest gotycka rzeźba Vir Dolorum z około 1450 r. umieszczona w ołtarzu w kaplicy św. Męczenników Jezuickich. Organy wykonał w latach 1872-76 niemiecki organmistrz Friedrich Ladegast z Weissenfels w Saksonii.

Rzut poziomy za: Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980

LITERATURA

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VII, Miasto Poznań, z. 2 Kościoły i klasztory Śródmieścia 1
Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980 
Sztuka polska. T. 4, Wczesny i dojrzały barok, Oprac. zb., Arkady 2013 
Strona internetowa: http://www.fara.archpoznan.pl/

Poznań, kościół farny

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł