wielkopolskie
Ląd, kościół Marii Panny i św. Mikołaja, dawny cystersów
Lokalizacja: Ląd, powiat Słupca (52.204466, 17.893301)
Budowa: 1681 - 1690, 1728 - 1730
Architekt: Józef Szymon Bellotti, Pompeo Ferrari
Styl: barok, późny barok
HISTORIA. Klasztor w Lądzie został ufundowany dla zakonu cystersów w 4. ćw. XII w. przez księcia Mieszka III Starego, jako filia opactwa w Łęknie. Pierwszy późnoromański kościół zakonnicy wznieśli na przełomie XII i XIII w. Został on rozebrany w latach 1651-52 w związku z planami budowy nowej zachowanej do dziś świątyni. Kościół ten powstawał w dwóch etapach. W pierwszym etapie w latach 1681-90 wzniesiono prezbiterium ujęte dwiema wieżami oraz transept. Plany tego etapu wykonał architekt Józef Szymon Bellotti. Kościół ukończył w latach 1728-30 włoski architekt Pompeo Ferrari, który wzniósł nawę główną nakrytą potężną kopuła. W 1819 r. klasztor cystersów został zlikwidowany przez władze Królestwa Polskiego, jednak ostatni mnisi pozostali tutaj do 1848 r. W 1850 r. kościół i zabudowania klasztorne przejął zakon kapucynów. W 1864 r. za czynny udział kapucynów w powstaniu styczniowym władze carskie likwidują klasztor a cześć zakonników zostaje zesłana na Syberię. W 1888 r. diecezja włocławska nabyła budynki klasztorne na licytacji a w 1890 r. biskup Aleksander Bereśniewicz erygował parafię w Lądzie. W 1921 r. kościół i klasztor przejęli salezjanie, którzy urządzili tutaj Niższe Seminarium Duchowne. W latach 1939-41 okupacyjne władze niemieckie urządziły w klasztorze obóz przejściowy dla aresztowanych duchownych, którzy stąd trafiają do obozu koncentracyjnego w Dachau. W 1945 r. powracają księża salezjanie, którzy aby zapobiec przejęciu klasztoru przez władze komunistyczne, tworzą tutaj Wyższe Seminarium Duchowne.
ARCHITEKTURA. Wzniesiony w dwóch etapach kościół łączy w sobie cechy baroku i późnego baroku. Złożony jest z barokowego prezbiterium ujętego dwiema wieżami i transeptu oraz z późnobarokowej ośmiobocznej nawy nakrytej kopułą. Na zewnątrz ściany prezbiterium i ramion transeptu opięte są pilastrami i zwieńczone półeliptycznymi szczytami ze spływami wolutowymi. Prezbiterium i ramiona transeptu nakrywają dachy dwuspadowe. Wieże ujmujące prezbiterium zbudowane są na planie kwadratu, podzielone na dwie kondygnacje i nakryte baniastymi hełmami ze zdwojonymi latarniami. Ściany nawy opięte są wiązkami pilastrów i zwieńczone są eliptycznymi szczytami, które ujmują przerwane odcinki belkowania. Wklęsłe pola między pilastrami przebite są dużymi oknami. Ściany nawy dźwigają potężną kopułę o średnicy 38 metrów, oświetloną czterema dużymi oknami. Nad kopułą wznosi się duża latarnia, nakryta kopułką i oświetlona dużymi półkolistymi oknami. Wewnątrz prezbiterium i ramiona transeptu nakrywają sklepienia kolebkowe na gurtach, spływających na przyścienne pilastry. Nad skrzyżowaniem naw usytuowana jest ślepa kopuła na pendentywach. Nawę nakrywa kopuła podzielona potężnymi gurtami, spływającymi na filary przyścienne.
POLICHROMIA. Kopułę nawy zdobi polichromia wykonana w latach 1731-32 przez śląskiego malarza Georga Wilhelma Neunhertza. W poszczególnych polach przedstawieni zostali Ojcowie i Doktorzy Kościoła: Hieronim, Grzegorz Wielki, Banawentura, Bernard z Clairvaux, Tomasz z Akwinu, Augustyn i Ambroży. Centralny fresk ukazuje pochód Bożej Mądrości, która prowadzi wiernych do zbawienia przez triumfalną bramę Kościoła. Freski w ślepej kopule transeptu przedstawiają świętych adorujących Trójcę Świętą. Malowidła te wykonał w 1711 r. franciszkański malarz z Poznania Adam Swach. On także jest autorem scen z życia św. Bernarda w południowym ramieniu transeptu. Freski w północnym ramieniu transeptu wykonał cysterski malarz z Przemętu Łukasz Raedtke. Została na nich ukazana Matka Boża jako opiekunka cystersów oraz św. Urszula jako patronka dobrej śmierci.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W prezbiterium ustawiony jest późnobarokowy ołtarz główny z 1721 r., wykonany przez śląskich snycerzy z Głogowa: Ernesta Brogera i Jana Ertzgebera. W ołtarzu umieszczony jest obraz Matki Bożej Wspomożenia z 2. połowy XX w. W prezbiterium znajdują się jeszcze barokowe stalle, wykonane w 1680 r. przez Bartłomieja Adriana cystersa z Lądu. W północnym ramieniu transeptu ustawiony jest późnobarokowy ołtarz św. Urszuli z 1721 r. Obok znajduje się późnobarokowy stiukowy pomnik nagrobny opata Antoniego Mikołaja Łukomskiego (zm. 1750). W południowym ramieniu transeptu ustawiony jest ołtarz św. Krzyża z 2. ćwierci XVIII w., który zaprojektował Pompeo Ferrari. Architekt ten wykonał także projekty dwóch innych ołtarzy znajdujących się w nawie i poświęconych śś. Bernardowi z Clairvaux i św. Janowi Bosko. Przy arkadzie oddzielającej nawę od transeptu umieszczona jest późnobarokowa ambona z 1735 r. Posiada ona bogatą dekorację snycerską i rzeźbiarską, m.in. postacie Ewangelistów, Ojców Kościoła i św. Bernarda z Clairvaux. W narożnikach nawy głównej ustawione są cztery późnobarokowe konfesjonały o bogatej dekoracji snycerskiej. Cennym zabytkiem jest późnobarokowy prospekt organowy z 22-głosowymi organami, wykonanymi przez Józefa Köglera.
Rzut poziomy za: Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek
LITERATURA
Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980
Nowiński J., Ląd nad Wartą, pocysterski zespół klasztorny, klejnot sztuki Wielkopolski, Warszawa 2007
Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, oprac. zb., Arkady 2016
Strona internetowa: http://www.lad.pl
Ląd, kościół Marii Panny i św. Mikołaja, dawny cystersów
