Gostyń, kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i św. Filipa Neri, filipinów

Lokalizacja: Gostyń - Głogówko (51.885511, 17.035616)
Budowa: 1677 - 1698, 1726 - 1731
Architekt: Baldassare Longhena, Pompeo Ferrari
Styl: barok, późny barok

Kościół filipinów w Gostyniu to jedna z najważniejszych barokowych realizacji sakralnych w dawnej Rzeczypospolitej. Jej dominującym elementem jest wspaniała kopuła o średnicy 17-metrow i wysokości 40-metrów, największa tego typu konstrukcja w Polsce.

HISTORIA. W 1468 r. na Świętej Górze koło Gostynia zbudowano drewnianą kaplicę, w której umieszczono łaskami słynący obraz Matki Bożej. W 1512 r. kaplica została zastąpiona kościołem szachulcowym. W 1668 r. z inicjatywy Adama Konarzewskiego na Świętej Górze utworzono Kongregację Oratorium św. Filipa Neri. W latach 1677-1698 wzniesiono obecny kościół z fundacji Zofii z Opalińskich, wdowy po Adamie Konarzewskim. Fundatorka w czasie podróży do Włoch zachwyciła się kościołem Santa Maria della Salute w Wenecji i zamówiła plany u Baldassare Longheny. Pracami budowlanymi kierowali bracia Jerzy i Andrzej Catenazzi. Do 1698 r. ukończono budowę kościoła za wyjątkiem kopuły, której wzniesienie przekraczało możliwości zatrudnionych architektów. Dodatkowo w 1700 r. zmarła fundatorka i rozpoczęła się wojna północna, która utrudniała kontynuowanie prac. Dopiero w latach 1726-31 zbudowano kopułę według projektu włoskiego architekta Pompeo Ferrari, który nadzorował również prace budowlane.

ARCHITEKTURA. Barokowy kościół zbudowany został na planie ośmioboku z obejściem wokół części centralnej i sześcioma kaplicami przylegającymi do obejścia. Od wschodu dostawiony jest transept z półkoliście zakończonymi ramionami i płytkie prostokątne prezbiterium. Nad ośmioboczną nawą wznosi się potężna kopuła wsparta na wysokim bębnie i zwieńczona latarnią. Niewielka kopuła nakrywa także przęsło środkowe transeptu. Trójdzielna fasada frontowa podzielona jest półkolumnami dźwigającymi belkowanie. W polu środkowym znajduje się portal wejściowy zwieńczony przerwanym naczółkiem i półkolistą wnęką z figurą NMP Niepokalanie Poczętej. W bocznych polach mieszczą się wnęki z figurami św. Filipa Neri i św. Ignacego Loyoli. Fasadę wieńczą dwie ażurowe wieżyczki o ściętych narożnikach. Kaplice nakryte są dachami dwuspadowymi i przebite oknami termowymi. Bęben kopuły przepruty jest parami wielkich, zamkniętych półkoliście okien. Ściany zewnętrzne kościoła opięte są pilastrami. Wewnątrz kopułę wspiera osiem potężnych filarów połączonych ze sobą półkolistymi arkadami. Do filarów dostawione zostały kolumny dźwigające belkowanie. Bęben od wewnątrz opięty jest pilastrami. Obejście nakryte jest sklepieniami krzyżowymi, zaś kaplice nakrywają sklepienia kolebkowe.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Kopuła ozdobiona jest freskami z życia św. Filipa Neri, wykonanymi przez śląskiego malarza Jerzego Wilhelma Neunhertza w 1746 r. Wyposażenie stanowią przede wszystkim wysokiej klasy późnobarokowe ołtarze wykonane w latach 1723-26 przez wrocławskich mistrzów: rzeźbiarza Johanna Albrechta Siegwitza i marmoryzatora Ignacego Provisore. W ołtarzu głównym umieszczony jest łaskami słynący obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1540 r. Poniżej znajduje się rokokowe tabernakulum wykonane w latach 1759-64 przez Thomasa Plakwitza, złotnika z Wrocławia. W jednym z ołtarzy bocznych umieszczona jest gotycko-renesansowa Pieta z połowy XVI w. W kościele znajduje się także późnobarokowa ambona oraz zespół rokokowych konfesjonałów. Na chórze muzycznym umieszczone są barokowe organy wykonane w latach 1766-68 przez Bernarda Zintnera, organmistrza z Głogowa.

Rzut poziomy za: Sztuka polska t. IV. Wczesny i dojrzały barok (XVII w.)

LITERATURA

Bazylika i klasztor księży filipinów na Świętej Górze koło Gostynia. Przewodnik, Gostyń 1971
Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980
Sztuka polska t. IV. Wczesny i dojrzały barok (XVII w.), wyd. Arkady, Warszawa 2013
Sztuka polska, T. V. Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, oprac. zb., Arkady 2016
Strona internetowa: https://www.filipini.gostyn.pl

Gostyń, kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i św. Filipa Neri, filipinów