Włochy
Monza, katedra San Giovanni Battista
Marek SztorcMonza, katedra San Giovanni Battista
Duomi di Monza
Monza, katedra św. Jana Chrzciciela
Lokalizacja: Monza, Via Canonica 8 (45.583569, 9.275128)
Budowa: 1300 - 1396
Architekt: Matteo di Campione
Styl: gotyk
Katedra w Monzy nie jest typową świątynią katedralną, nie ma bowiem diecezji Monza i nie rezyduje tutaj biskup. Ranga kościoła wynika z jego historycznej roli świątyni koronacyjnej. W średniowieczu władcy niemieccy jadący na koronację cesarską do Rzymu, po drodze koronowali się w Monzy Żelazną Koroną na królów Włoch. W 1805 r. Napoleon Bonaparte użył Żelaznej do Korony do swojej koronacji na króla Włoch, która odbyła się w Mediolanie. Korona ta pochodząca z IX w. nadal jest przechowywana w skarbcu katedry.
HISTORIA. Pierwszy kościół na tym miejscu został ufundowany przez królową Longobardów Teodolindę jako kaplica jej pałacu w Monzy. Świątynia na planie krzyża greckiego została zbudowana między 595 r. a 603 r. W latach około 1300 -1346 z inicjatywy rodu Visconti, nowych władców Mediolanu, zbudowano całkowicie nową trójnawową bazylikę z transeptem i prezbiterium. Starania rodu Visconti, aby z katedry w Monzy uczynić obok Rzymu i Akwizgranu miejscem koronacji cesarskich, doprowadziły w 2. połowie XIV w. do kolejnej rozbudowy katedry. Pracami prowadzonymi w latach 1370-1396 kierował budowniczy Matteo di Campione. Powiększono wtedy korpus nawowy z trzech do pięciu naw, poszerzono fasadę i dobudowano dwie kaplice przy prezbiterium. W XVI w. miała miejsce przebudowa prezbiterium ukończona do 1577 r., z tego czasu pochodzi też portyk przy głównym portalu. W wiekach XVII i XVIII przebudowano wnętrze kościoła nadając mu barokowy charakter. W XIX wieku przeprowadzono prace renowacyjne przy katedrze, ukończono też fasadę i wymieniono jej kamienną okładzinę.
ARCHITEKTURA. Gotycka katedra złożona jest z trójnawowego bazylikowego korpusu z rzędami kaplic po bokach, transeptu oraz prezbiterium zamkniętego trójbocznie z dwiema kaplicami dobudowanymi po jego obu stronach. Nad skrzyżowaniem naw wznos się ośmioboczna wieża nakryta kopułą. Kaplice przylegające do naw bocznych korpusu powstały w wyniku przebudowy skrajnych naw bocznych katedry. Od północy do zachodniego przęsła korpusu dostawiona jest dzwonnica.
Fasada katedry znacznie przewyższa wysokość dachu nad nawą główną, jest podzielona wydatnymi pilastrami na pięć przęseł i pokryta pasami biało-zielonego marmuru. Na osi fasady znajduje się portyk z XVI wieku podparty kolumnami posadowionymi na rzeźbach leżących lwów. Portyk kryje uskokowy portal nakryty półkolistym tympanonem z 1420 r. z dwustrefową dekoracją rzeźbiarską. W dolnej części przedstawiona jest scena Chrztu Chrystusa w górnej strefie św. Jan Chrzciciel przyjmuje od królowej Teodolindy darowiznę na budowę katedry. Nad portykiem ustawiona jest kopia XIV-wiecznego posągu św. Jana Chrzciciela. Powyżej znajduje się wielka rozeta z maswerkiem wpisana w kasetonowy gzyms. Fasadę wieńczą XIX-wieczne wieżyczki z edykułami mieszczącymi posągi świętych.
Ceglane elewacja boczne o podziałach ramowych, w prezbiterium przebite wąskimi oknami ostrołukowymi, w kaplicach przy prezbiterium oknami dwudzielnymi ostrołukowymi, w nawie głównej o ramionach transeptu oknami zamkniętymi łukami odcinkowymi. Nawę główną, ramiona transeptu, prezbiterium i kaplice do niego przylegające nakrywają dachy dwuspadowe. Nad nawami bocznymi dachy jednospadowe. Wieża nad skrzyżowaniem naw na planie ośmioboku, przebita jest czterodzielnymi oknami i nakryta dachem namiotowym.
Wewnątrz nawa główna otwarta jest do naw bocznych półkolistymi arkadami podtrzymywanymi na przemian przez koliste i ośmioboczne kolumny z figuralnymi kapitelami z przedstawieniami zwierząt i potworów. Nawy boczne otwarte są do kaplic także półkolistymi arkadami. Nawa główna nakryta jest sklepieniem kolebkowym, nad nawami bocznymi sklepienia żaglaste.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Wnętrze katedry jest pokryte wyjątkowo bogatą dekorację malarską powstałą od XV do XVIII w. Ściany i sklepienie prezbiterium pokrywa freski wykonane z około 1648 r. przez Stefano Danedi zwanego Montalto, Isidoro Bianchi i Ercole Procaccini il Giovane. W prawym transepcie przedstawione jest Drzewo Życia namalowane przez Giuseppe Arcimboldo oraz Giuseppe Lomazzo zwanego Meda w 2. poł. XVI w. W lewym ramieniu transeptu Giuseppe Lomazzo przedstawił sceny z życia św. Jana Chrzciciela. Na sklepieniu nawy głównej znajdują się freski, które współnie wykonali w latach 1690-1693 Stefano Maria Legnani zwany Legnanino i Giuseppe Antonio Castelli zwany Castellino. Pierwszy z malarzy przedstawił Chwałę Mistycznego Baranka i Chwałę św. Jana Chrzciciela. Castellino wykonał też w latach 1718-1721 freski na kontrfasadzie. W tym samym czasie Pietro Gilardi namalował w kopule przedstawienie Chwały Krzyża Świętego a Giovanni Angelo Borroni namalował w kaplicy Świętego Gwoździa Opowieści Krzyża Świętego. W latach 1738-1740 Carlo Innocenzo Carloni wykonał duży cykl fresków na łuku tęczy, na zachodnich ścianach obu ramion transeptu oraz w nawach bocznych, przedstawiając m.in. sceny koronacji Karola V Żelazną Koroną i zatwierdzenie kultu Żelaznej Korony.
W prezbiterium ustawiony jest klasycystyczny ołtarz główny z 1798 r. zaprojektowany przez Andrea Appiani. W ołtarzu znajduje się gotyckie antepedium wykonane z pozłacanego srebra przez mediolańskiego złotnika Borgino dal Pozzo w latach 1350-1357. Antepedium podzielone jest na szesnaście paneli ze scenami z życia św. Jana Chrzciciela, po środku w mandorli przedstawiona jest scena Chrztu Chrystusa. W nawie głównej w ostatnim przęśle po lewej stronie znajduje się gotycka ambona o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej wykonana przez Matteo di Campione w 1370-1396. Artyście przypisuje się też relief ze sceną koronacji Wacława Luksemburskiego Żelazną Koroną (koronacja taka nie miała miejsca Monzy), umieszczony na ścianie północnego ramieniu transeptu. W nawie znajduje się też klasycystyczna ambona z 1808 r. Na ścianach nawy głównej zawieszonych jest dziesięć dużych obrazów przedstawiającej historię królowej Teodolindy i Żelaznej Korony, namalowali je: Sebastiano Ricci, Filippo Abbiati i Andrea Porta.
Capella di Teodolinda.. Ściany kaplicy zdobią freski z 1441-1446 wykonane przez malarzy z warsztatu rodziny Zavattari przedstawiają sceny z życia królowej Teodolindy. Na sklepieniu widnieją malowidła z postaciami świętych i ewangelistów wykonane przez nieznanego malarza około 1433 r. W neogotyckim ołtarzu, zaprojektowanym przez Luca Beltrami w 1888 r. przechowywana jest historyczna Żelazna Korona. Za ołtarzem, przy tylnej ścianie kaplicy, ustawiony jest sarkofag z 1308 r., w którym przechowywane są doczesne szczątki królowej Teodolindy (zm. 628) i jej syna Adaloaldo.
DZWONNICA wzniesiona w latach 1592-1620 według projektu Pellegrino Tibaldi, zbudowany na planie kwadratu z najwyższą kondygnację przebitą dużymi półkolistymi arkadami i nakryta kopułą z latarnią.
LITERATURA
Knaurs Kulturführer in Farbe. Italien, opr. zb. Augsburg 2000
Strona internetowa: https://www.lombardiabeniculturali.it/architetture/schede/MI100-04676/
Monza, katedra San Giovanni Battista
