zachodniopomorskie

Kamień Pomorski, katedra św. Jana Chrzciciela

Lokalizacja: Kamień Pomorski, pl. Katedralny 1 (53.973212, 14.772459)
Budowa: 4. ćw. XII w. - koniec XV w.
Styl: późny romanizm, gotyk

HISTORIA. Katedra w Kamieniu Pomorskim należy do najstarszych świątyń murowanych wzniesionych na Pomorzu Zachodnim. Jej początki sięgają roku 1176 kiedy to po najeździe Duńczyków na Wolin, gród został zniszczony a siedziba biskupstwa została przeniesiona do Kamienia Pomorskiego. Budowę pierwszej katedry rozpoczęto zapewne krótko po tej dacie. Fundatorem budowy był książę pomorski Kazimierz I z rodu Gryfitów. Do końca XIII w. wzniesiono kwadratowe prezbiterium z apsydą i transeptem. Prace budowlane kilkakrotnie przerywano z powodu niestabilnej sytuacji politycznej w tej części Pomorza. Po dłuższej przerwie w XIV w. wznowiono budowę i do końca XV w. wzniesiono korpus nawowy. W XV w. od południa dobudowano kapitularz. Kolejna rozbudowa miała miejsce w latach 1847-50, kiedy to wzniesiono wieżę według projektu Ferdinanda von Quast. Od 1535 r. świątynia znajdowała sie w rękach luteranów, co było efektem szerzenia się prądów reformacyjnych na Pomorzu. protestanci pozostawili świątynię w randze katedry. W 1945 r. ponownie przeszła w ręce kościoła rzymskokatolickiego jako świątynia parafialna. Od 1972 r. pełni funkcję konkatedry archidiecezji kamieńsko-szczecińskiej.

ARCHITEKTURA. Obecna katedra posiada plan krzyża łacińskiego. Złożona jest z prezbiterium zamkniętego wieloboczną apsydą, transeptu oraz trójnawowego i trójprzęsłowego korpusu, do którego dostawiona jest wieża. Elewacje zewnętrzne romańskiego prezbiterium i transeptu zdobią lizeny, fryzy arkadkowe i schodkowe oraz blendy. Ściany gotyckiego korpusu opięte są uskokowymi przyporami. między którymi umieszczone są duże trójdzielne, ostrołukowe okna. Elewacja nawy południowej zwieńczona jest ażurową attyką, złożoną z trójkątnych szczytów o bogatej dekoracji wykonanej z glazurowanej kształtki. Kościół nad prezbiterium, transeptem i nawą główną nakrywają dachy dwuspadowe. Nawy boczne nakryte są dachami jednospadowymi. Neogotycka wieża wzniesiona jest na planie prostokąta, jej elewacje przeprute są ostrołukowymi oknami i blendami, nakrywa ją dach czterospadowy. Zachowały się trzy romańskie portale. Jeden w południowej ścianie transeptu, uskokowy z półkolistą archiwoltą, z trzema parami kolumn, wykonany z cegły i sztucznego kamienia. Drugi w północnym ramieniu transeptu, uskokowy z półkolistą archiwoltą, wykonany z granitu. Trzeci do zakrystii, zamknięty łukiem trójlistnym z półkolistą archiwoltą i z groteskową maską w kluczu, wykonany z cegły i terakoty. Od południa do nawy prowadzi uskokowy, ostrołukowy portal gotycki. Wewnątrz prezbiterium, transept, nawę główną i północną nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe, nawa południowa nakryta jest sklepieniem gwiaździstym. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych wielkimi ostrołukowymi arkadami.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Na sklepieniu prezbiterium i nawy głównej zachowały się fragmenty polichromii z 1. połowy XIV w. W ołtarzu głównym umieszczony jest późnogotycki tryptyk z około 1520 r., ze sceną Wniebowzięcia NMP. W północnym ramieniu transeptu ustawiona jest wczesnogotycka chrzcielnica z XIV w. W łuku tęczy znajduje się gotycki krucyfiks z połowy XV w. Na ścianie południowego ramienia transeptu zawieszone są obrazy ze scenami pasyjnymi z 1527 r., związane z warsztatem Lucasa Cranacha starszego. W nawie znajduje się barokowa ambona z 1683 r. Jednak najbardziej znanym zabytkiem katedry w Kamieniu są barokowe organy, wykonane w latach 1669-72 przez Michaela Belingera ze Szczecina, z prospektem z warsztatu Marcina Edlebera.

Rzut poziomy za: Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Arkady 2012

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, t. 2, Pomorze, wyd. Arkady
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Arkady 2012
Skibiński Sz., Zalewska-Lorkiewicz K., Sztuka polska. Gotyk, t. 2, Warszawa 2010
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.
Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009
Świechowski Z., Sztuka polska, t.I, Romanizm, wyd. Arkady 2006
Strona internetowa: http://www.katedra.architektura.pomorze.pl/ (dostęp 12.11.2014)

Kamień Pomorski, katedra św. Jana Chrzciciela

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł