zachodniopomorskie

Lokalizacja:  Szczecin, św. Jakuba Apostoła 1 (53.424688, 14.555913)
Budowa: ok. 1375 - 1. połowa XV w.
Architekt: Heinrich Brunsberg
Styl:  późny gotyk

Dawny kościół parafialny św. Jakuba a obecnie katedra archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej należy do największych i najwspanialszych świątyń późnogotyckich w basenie Morza Bałtyckiego obok powstałych w tym samym czasie kościołów Mariackich w Gdańsku, Stralsundzie i Stargardzie Szczecińskim.

HISTORIA. Początki obecnej budowli sięgają 4 ćw. XIII w. kiedy to wzniesiono czteroprzęsłowy korpus bazylikowy z dwiema wieżami od zachodu. Następnie w 1. ćw. XIV w. zostało dobudowane trójprzęsłowe prezbiterium, zamknięte pięciobocznie i otoczone obejściem. Około 1375 r. prezbiterium zostało przebudowane na halowe i w takim kształcie istnieje do dzisiaj. W 2. połowie XIV w. od północy dostawiono dwuprzęsłową kaplicę Mariacką. W 1. połowie XV w. korpus bazylikowy przekształcono na halowy, nadając mu obecną formę. Przy budowie południowej elewacji korpusu czynny był wybitny pomorski architekt Heinrich Brunsberg. W 1. połowie XV w. przebudowano też kaplicę Mariacką a od północy dostawiono drugi rząd piętrowych kaplic. W 1456 r. runęła wieża południowa i Hans Boenecke rozpoczął budowę obecnej wieży. W 1677 r. kościół został uszkodzony w czasie ostrzału artyleryjskiego dokonanego przez wojska brandemburskie, zawaliły się wtedy sklepienia i spaliła wieża. W latach 1690-93 założono nowe sklepienia kolebkowe z lunetami. W 1887-1901 przeprowadzono regotycyzację wnętrza, wymieniając w znacznej części detal architektoniczny. W 1944 r. kościół został częściowo zniszczony, zachowały się m.in. mury prezbiterium z filarami wewnętrznymi, częściowo sklepienia obejścia, część korpusu z rzędem kaplic oraz mury części zachodniej wraz z wieżą. Odbudowa kościoła prowadzona była w latach 1971-76.

ARCHITEKTURA. Dzisiejsza katedra szczecińska jest późnogotycką świątynią złożoną z trójnawowego, czteroprzęsłowego korpusu halowego oraz trójnawowego, trójprzęsłowego halowego prezbiterium, zamkniętego pięciobocznie. Korpus nawowy otoczony jest emporowymi kaplicami, pomieszczonymi między przyporami wewnętrznymi. Kaplice od północy są węższe od kaplic południowych, od północy do korpusu przylega też drugi rząd kaplic piętrowych. Prezbiterium otoczone jest obejściem i wieńcem kaplic między przyporami wewnętrznymi. Od północy do prezbiterium dostawiona jest dwunawowa i trójprzęsłowa kaplica Mariacka. Od zachodu korpus poprzedza masyw wieżowy z jedną kwadratową wieżą po środku. Korpus nawowy i prezbiterium nakrywa wielki dach dwuspadowy ze współczesną wieżyczka na sygnaturkę o barokowej formie. Fasada zachodnia jest trójosiowa, z przyporami w przyziemiu oraz portalem na osi każdej z naw. Nad portalami znajdują się okna ostrołukowe, z których środkowe i południowe są pięciodzielne. Powyżej na osi nawy głównej wznosi się czworoboczna wieża, której dolna kondygnacja ujęta jest półszczytami naw bocznych wypełnionych parami blend. Frontowa elewacja ozdobiona jest trzema strefami dwudzielnych blend ostrołukowych. Wieżę nakrywa współczesny hełm ostrosłupowy, ujęty narożnymi wieżyczkami. Wieża z hełmem ma 110 metrów wysokości. Elewacje katedry rozczłonkowane są lizenami na osiach przypór wewnętrznych. Prezbiterium obiega w zwieńczeniu fryz z kształtki. Południowa elewacja korpusu ozdobiona jest w dolnej strefie dekoracją wimpergowo-pinaklową o trzech poziomach, charakterystyczną dla twórczości Heinricha Brunsberga. Okna w korpusie i prezbiterium są ostrołukowe, cztero i trójdzielne, rozmieszczone w dwóch strefach. W dolnej strefie mieszczą się niskie okna oświetlające wnętrza kaplic, zaś w górnej strefie wielkie okna oświetlające korpus i prezbiterium. W korpusie na osi portalu południowego znajduje się ogromne okno siedmiodzielne. Do wnętrza prowadzi pięć portali gotyckich, ostrołukowych, profilowanych uskokowo. Trzy od zachodu, z nich środkowy zwieńczony wimpergą i kwiatonem, czwarty do korpusu od południa i piąty do prezbiterium od północy. Wnętrza rozdzielają wysokie, ośmioboczne filary, podtrzymujące sklepienia kolebkowe z lunetami. Arkady międzynawowe są ostrołukowa, podobnie jak arkady kaplic otwartych do naw bocznych i obejścia. Kaplice obwodowe nakryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, trójodporowymi i gwiaździstymi. W kaplicę Mariacką nakrywa sklepienia krzyżowo-żebrowe, wsparte na dwóch okrągłych filarach.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA jest zbiorem zabytków przeniesionych z innych kościołów po 1945 r. oraz dzieł wykonanych współcześnie. W ołtarzu głównym, w nowej szafie umieszczone są późnogotyckie rzeźby pochodzące z ołtarza z Mieszkowic, powstałego w połowie XV w., nad ołtarzem zawieszony jest krucyfiks z Uznamu z początku XVI w. W kaplicy św. Wojciecha umieszczony jest tryptyk ze współcześnie wykonaną szafą z rzeźbami: Matki Bożej Apokaliptycznej, późnogotycką, pochodzącą z okolic Gorzowa, św. Jakuba z początku z XVI w., przeniesioną z kościoła w Wołczkowie oraz współczesną rzeźbą św. Wojciecha. W kaplicy Książąt Pomorskich spoczywa ostatni z rodu Gryfitów Bogusław XIV (zm. 1637). W jego współcześnie skomponowanym pomniku nagrobnym umieszczony został barokowy obraz Ukrzyżowania na tle Jerozolimy z XVIII w., przeniesiony z kościoła w Objezierzu Nowym koło Chojny. W kaplicy Najświętszego Sakramentu znajduje się gotycki tryptyk z Ciećmierza z około 1380-1390 r. z grupą Triumfu Marii oraz sceną Koronacji Matki Bożej w otoczeniu świętych dziewic i dwunastu apostołów. W kaplicy chrzcielnej ustawiony jest późnogotycki tryptyk wykonany w latach 1520-30 w warsztacie Klausa Berga z Lubeki, pochodzący z kościoła w Objezierzu Nowym koło Chojny. W polu głównym tryptyku umieszczona jest Matka Boża w typie Immaculaty w otoczeniu św. Magdaleny i nieustalonego świętego. Na południowym filarze przy kruchtach podwieżowych znajdują się dwa epitafia poświęcone pamięci Carla Loewe (zm. 1869), niemieckiego kompozytora i długoletniego organisty w kościele św. Jakuba w Szczecinie.

Rzut poziomy za: Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Arkady 2012

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Kalita-Skwirzyńska K., Szczecin. Bazylika archikatedralna pw. świętego Jakuba Apostoła, wyd. ZET 2013
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, t. 2, Pomorze, wyd. Arkady
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Arkady 2012
Skibiński Sz., Zalewska-Lorkiewicz K., Sztuka polska. Gotyk, T. 2, Warszawa 2010
Strona internetowa: http://www.katedra.szczecin.pl/

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł