Ukraina
Lwów, kościół Matki Bożej Gromnicznej
obecnie cerkiew greckokatolicka
Lokalizacja: Lwów, ul. Wynnyczenki 30, dawniej Czarneckiego (49.844365, 24.036429)
Budowa: 1644-1690
Architekt: Giovanni Battista Gisleni
Styl: barok
Lwowski kościół karmelitanek dzięki wspaniałej fasadzie należy do najpiękniejszych barokowych kościołów dawnej Rzeczpospolitej.
HISTORIA. Sprowadzenie sióstr karmelitanek oraz budowa dla nich kościoła i klasztoru we Lwowie były możliwe dzięki hojnej fundacji, dokonanej przez Jakuba Sobieskiego, wojewodę ruskiego i kasztelana krakowskiego (zm. 1646) wraz z żoną Teofilą z Daniłowiczów. Budowę kościoła rozpoczęto przed rokiem 1644 zapewne według projektu Giovanniego Battisty Gisleniego, włoskiego architekta działającego w Warszawie. Prace budowlane zostały przerwane w czasie powstania Chmielnickiego i wznowiono je dopiero po Potopie szwedzkim. Kolejna przerwa nastąpiła w wyniku wojen z Turcją i dopiero po zwycięstwie wiedeńskim syn fundatora, król polski Jan III Sobieski sfinansował ukończenie fasady w latach 1683-90. Karmelitanki opiekowały się kościołem do momentu kasaty zgromadzenia dokonanej w 1782 r. przez władze austriackie. W 1792 r. kościół zamieniono na magazyn wojskowy a w klasztorze urządzono seminarium duchowne łacińskiej archidiecezji lwowskiej. W 1842 r. kościół odzyskał funkcję sakralną i służył jako świątynia seminaryjna aż do drugiej wojny światowej. Po zagarnięciu Lwowa przez ZSRR w 1945 r. kościół został zamknięty i przeznaczony na cele urzędowe. Po utworzeniu niepodległej Ukrainy przeszedł w ręce kościoła greckokatolickiego. Obecnie w kościele odbywają się tu też nabożeństwa w obrządku rzymskokatolickim.
ARCHITEKTURA. Kościół jest budowlą barokową zbudowana na planie krzyża łacińskiego. Złożony jest z dwuprzęsłowej nawy, płytkich ramion transeptu oraz krótkiego jednoprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego ścianą prostą. Nad skrzyżowaniem naw wznosi się niewielka kopuła z latarnią, od zewnątrz w całości skryta pod dwuspadowymi dachami nakrywającymi kościół. Okazała fasada kościoła wzorowana jest na rzymskim kościele Santa Susanna. Jest dwukondygnacjowa, przedzielona wydatnym gzymsem z belkowaniem. Dolna kondygnacja jest pięcioosiowa, podzielona pilastrami toskańskimi i zaakcentowana w środkowej części edykułą wspartą na wysokich półkolumnach i zwieńczoną trójkątnym frontonem. Górna kondygnacja jest węższa, trójosiowa, ujęta po bokach spływami wolutowymi i rozczłonkowana pilastrami jońskimi. Fasadę wieńczy trójkątny fronton z kartuszem z herbami fundatorów: Janina Sobieskich i Sas Daniłowiczów. W konchowych wnękach dolnej kondygnacji fasady wstawione są dwie kamienne wazy a w górnej kondygnacji umieszczone są dwa posągi śś. Józefa i Teresy z Avilla. Warto wspomnieć, że przy dekoracji fasady pracowali rzeźbiarze Stefan Schwaner i Andreas Schlűter. Ściany wewnątrz kościoła rozczłonkowane są pilastrami jońskimi wspierającymi wydatny gzyms z belkowaniem, obiegający całe wnętrze. Nawa, transept i prezbiterium nakryte są sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Zabytkowe wyposażenie wnętrza przepadło i obecnie jest tu współczesny ikonostas oraz niewielki ołtarzyk o neogotyckiej formie.
Rzut poziomy za: Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980
LITERATURA
Lwów. Ilustrowany przewodnik, wyd. „VIA NOVA”, Wrocław 2001
Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980
Osip-Pokrywka M., Leksykon zabytków architektury Kresów południowo-wschodnich, Warszawa 2014
Rąkowski G., Przewodnik krajoznawczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej, t. IV, Lwów, Pruszków 2008
Sztuka polska. T. 4, Wczesny i dojrzały barok, Oprac. zb., Arkady 2013
Lwów, kościół Matki Bożej Gromnicznej
Kościoły we Lwowie opisane na stronie zabytkowekoscioly.net
Lwów, katedra Wniebowzięcia NMP
Lwów, katedra ormiańska
Lwów, cerkiew Wołoska
Lwów, sobór św. Jerzego
Lwów, kościół Bożego Ciała, dominikanów
Lwów, kościół św. Andrzeja, bernardynów
Lwów, kościół śś. Piotra i Pawła, jezuitów
Lwów, kościół Matki Bożej Gromnicznej, karmelitanek bosych
Lwów, kościół św. Marii Magdaleny
Lwów, kościół św. Antoniego
Lwów, kościół św. Elżbiety
Lwów, kościół Matki Bożej Ostrobramskiej