Lwów, kościół św. Elżbiety

Szczegóły: | Odsłony: 4220

Lwów, kościół św. Elżbiety
obecnie cerkiew greckokatolicka śś. Olgi i Elżbiety

Lokalizacja: Lwów, pl. Kropiwnickiego 1 (49.836886, 24.004839)
Budowa: 1904-1911
Architekt: Teodor Talowski
Styl: neogotycki z elementami neoromanizmu

Monumentalny kościół św. Elżbiety położony jest w najwyższym punkcie Śródmieścia, przy dawnym placu arcybiskupa Józefa Bilczewskiego. Znajduje się na wododziale Wisły i Dniepru i często mówi się że z jednej połaci dachu woda spływa do Bałtyku a z drugiej do Morza Czarnego.

HISTORIA. Początki kościoła św. Elżbiety sięgają końca XIX w. Aby podkreślić polskość i katolickość Lwowa, podjęto decyzje o wzniesieniu nowego okazałego kościoła, który swymi rozmiarami przyćmić miał istniejące dotąd świątynie Lwowa. Na cześć cesarzowej Elżbiety (popularnie nazywanej Sissi), zamordowanej w 1898 r. przez włoskiego anarchistę, na patronkę kościoła wybrano św. Elżbietę. W 1903 r. rozstrzygnięto prestiżowy konkurs na projekt kościoła, w którym zwyciężył krakowski architekt Teodor Talowski. Budowę świątyni rozpoczęto w 1904 r. i trwała ona do 1911 r. Prace nad wystrojem wnętrza trwały przez cały okres 20-lecia międzywojennego. W czasie kampanii wrześniowej kościół został uszkodzony przez niemieckie bomby. Po zagarnięciu Lwowa przez Sowietów kościół został zamieniony na magazyn a jego wyposażenie uległo celowej dewastacji. W 1989 r. po upadku ZSRR mieszkający we Lwowie Polacy rozpoczęli prace zabezpieczające w kościele. Niestety w 1991 r. władze Lwowa, przekazały kościół w ręce cerkwi greckokatolickiej, która przejęła prawie wszystkie lwowskie kościoły katolickie. Od tego momentu w kościele prowadzone są prace konserwatorskie a także wprowadza się nowe wyposażenie.

ARCHITEKTURA. Kościół jest budowlą wzniesioną w stylu neogotyckim z dużym udziałem elementów neoromańskich, głównie w prezbiterium. Złożony jest z trójnawowego halowego korpusu, transeptu oraz prezbiterium zamkniętego półkoliście z obejściem. Do prezbiterium po bokach dostawione są wieżyczki i przybudówki zakrystyjne. Od frontu do kościoła dostawione są dwie wieże ujmujące fasadę. Trzecia najwyższa wieża (85 m) dostawiona jest do północnego ramienia transeptu. Na zewnątrz prezbiterium, transept i nawę główną nakrywają dachy dwuspadowe, nawy boczne nakryte są osobnymi dachami dwuspadowymi ustawionymi poprzecznie. Elewacje boczne korpusu i transeptu opięte są przyporami zwieńczonymi pinaklami, między którymi znajdują się wielkie okna ostrołukowe, trójdzielne z maswerkami. Okna w ścianach szczytowych transeptu są jeszcze większe, sześciodzielne z wielką rozetą. Elewacje prezbiterium i obejścia opięte są przyporami, zwieńczonymi nad obejściem pinaklami. Między przyporami mieszczą się okna zamknięte półkoliście z maswerkami. Górne partie prezbiterium obiegają ślepe triforia. Wieżyczki przy prezbiterium w dolnej części są kwadratowe, w górnej przechodzące w ośmioboczne, nakryte są ostrosłupowymi hełmami. Fasada frontowa ujęta jest dwiema wieżami, jej środkową część zdobi wielka rozeta, wpisana w ostrołukową, uskokową wnękę. Poniżej mieści się uskokowy portal, zamknięty półkoliście. Całość wieńczy trójkątny szczyt ujęty pinaklami i wypełniony rzeźbioną grupą Ukrzyżowania, wykonaną przez lwowskiego rzeźbiarza Piotra Wójtowicza w latach 1908-11. Wieże kościelne zbudowane są na planie kwadratu, w górnych kondygnacjach ozdobione są narożnymi wimpergami z pinaklami, połączonymi kamiennymi balustradami. Wieże zwieńczone są smukłymi ostrosłupowymi hełmami. Wewnątrz nawa główna nakryta jest sklepieniem gwiaździstym, zaś nawy boczne nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych ostrołukowymi arkadami. Chór muzyczny wsparty jest na trzech ostrołukowych arkadach i otwarty do nawy głównej również trzema ostrołukowymi arkadami, opartymi na dwóch smukłych filarach.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Z pierwotnego wyposażenia przetrwały tylko pojedyncze zabytki. W prezbiterium znajduje się ołtarz główny wykonany w latach 1930-34 w stylu art déco przez Ludomiła Gyurkovicha i Józefa Szostakiewicza. Ołtarz posiada formę konfesji wspartej na czterech kolumnach i nakrytej baldachimem. W ołtarzu znajdowała się grupa rzeźb wykonanych przez Janinę Reichert-Toth, z których na pierwotnym miejscu zachowały tylko się rzeźby dwóch aniołów. Stojąca w centralnym miejscu figura św. Elżbiety została ustawiona w transepcie, z ołtarza usunięto tez rzeźby św. Stanisława i bł. Jakuba Strzemię. W ołtarzu ustawiono natomiast rzeźbę Najświętszego Serca Pana Jezusa przeniesioną z kaplicy bocznej, dzieło Jadwigi Horodyskiej. W kościele zachowała się też neobarokowa ambona, wykonana w 1926 r. przez Piotra Wójtowicza i L. Rzepichowskiego.

LITERATURA

Lwów. Ilustrowany przewodnik, wyd. VIA NOVA, Wrocław 2001
Nicieja S., Lwów. Miasto zatartych granic, Rzeszów 2013
Osip-Pokrywka M., Leksykon zabytków architektury Kresów południowo-wschodnich, Warszawa 2014
Rąkowski G., Przewodnik krajoznawczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej, t. IV, Lwów, Pruszków 2008
Smirnow J., Świątynia-pomnik kościół św. Elżbiety, Kurier galicyjski 19-21/2008
Stefański K., Lwowski kościół św. Elżbiety, Spotkania z zabytkami 2/1990

Lwów, kościół św. Elżbiety