Lwów, sobór katedralny św. Jerzego

Szczegóły: | Odsłony: 3563

Lwów, sobór katedralny św. Jerzego

Lokalizacja: Lwów, pl. św. Jura 5 (49.838706,24.013169)
Budowa: 1744-1764
Architekci: Bernard Meretyn
Styl: rokoko

HISTORIA. Obecny sobór na wzgórzu św. Jura wzniesiony został z inicjatywy greckokatolickiego arcybiskupa kijowskiego Atanazego Szeptyckiego. Autorem projektu był Bernard Meretyn, lwowski architekt, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli architektury rokokowej w Rzeczpospolitej. Prace budowlane rozpoczęto w 1744 r., po śmierci Meretyna w 1759 r. prowadził je Klemens Fesinger do ich zakończenia w 1764 r. Fesinger był też autorem projektu pałacu metropolitów wzniesionego w sąsiedztwie soboru katedralnego. W 1807 r. biskupstwo grekokatolickie we Lwowie podniesiono do godności arcybiskupstwa a katedra św. Jura stała się archikatedrą. W latach 1900-1944 metropolitą lwowskim był Andrzej Szeptycki, który wspierał dążenia Ukraińców do utworzenia niezależnego państwa w Galicji Wschodniej. Przez wielu Polaków Szeptycki uważany jest za osobę kontrowersyjną ze względu na swoją antypolską działalność, prowadzoną m.in. w pierwszych latach po zakończeniu I wojny światowej oraz przez brak potępienia zbrodni dokonywanych przez UPA na ludności polskiej. W 1946 r. władze sowieckie zlikwidowały nie tylko metropolię we Lwowie ale całą strukturę kościoła grekokatolickiego, która włączona została do cerkwi prawosławnej. W 1990 r. na wzgórze św. Jura powrócili grekokatolicy, wykorzystując zmiany ustrojowe następujące w ZSRR.

ARCHITEKTURA. Sobór katedralny św. Jerzego jest wybitnym dziełem architektury polskiego rokoka. Wzniesiony jest na planie krzyża greckiego z przedłużonymi ramionami na planie wschód-zachód. Złożony jest z nawy, transeptu i prezbiterium. W narożnikach między nawą, prezbiterium i ramionami transeptu znajdują się cztery kaplice. Po obu stronach prezbiterium dostawione są przybudówki zakrystyjne. Smukła fasada frontowa wznosi się na wysokim cokole. Rozczłonkowana jest zdwojonymi pilastrami, wspierającymi przełamujący się wydatny gzyms, obiegający całą świątynię. Płaszczyzny między pilastrami mają wklęsło-wypukłe powierzchnie. Środkowa część fasady wysunięta jest nieco do przodu. Portal wejściowy ujmują kolumny połączone balustradą, na których ustawione są rokokowe posągi śś. Atanazego i Leona, wykonane przez Jana Jerzego Pinzla. Dziełem tego wybitnego lwowskiego rzeźbiarza okresu rokoka jest też rzeźba św. Jerzego walczącego ze smokiem, umieszczona u szczytu fasady. W schodach prowadzących do kościoła znajduje się grota z rzeźbą św. Onufrego. Elewacje prezbiterium i ramion transeptu opięte są pilastrami i zwieńczone wazonami. Nawa główna, prezbiterium i ramiona transeptu nakryte są dachami dwuspadowymi. Nad skrzyżowaniem naw wznosi się kopuła, wsparta na wysokim, czworobocznym tamburze o zaokrąglonych narożach, opiętych parami pilastrów. Tambur u szczytu obiega balustrada ozdobiona wazonami. Nad kopułą wznosi się latarnia z krzyżem. Wewnątrz ściany kościoła rozczłonkowane są zwielokrotnionymi pilastrami dźwigającymi wydatne gzymsy. Centralna kopuła wsparta jest na czterech wielkich filarach. Nad kaplicami bocznymi wznoszą się mniejsze kopuły. Prezbiterium, nawę i ramiona transeptu nakrywają sklepienia krzyżowe.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA ma jednolity rokokowy wystrój, który pochodzi z okresu budowy kościoła. Składa się na niego kilka ołtarzy i ambona. Rokokowy ołtarz główny pochodzi z lat 1770-71 a jego autorstwo przypisuje się Sebastianowi Fesingerowi. W polu głównym ołtarzu umieszczony jest obraz Kazanie na górze, namalowany przez Franciszka Smuglewicza. Na ścianach umieszczone są marmurowe epitafia biskupów, z których najstarsze poświęcone są Atanazemu Szeptyckiemu (zm. 1746) i Leonowi Szeptyckiemu (zm. 1774). W kryptach pod kościołem pochowani zostali lwowscy biskupi i metropolici grekokatoliccy, m.in. Andrzej Szeptycki (zm. 1946).

Rzut poziomy za: Kębłowski J., Dzieje sztuki polskiej, Warszawa 1987

LITERATURA

Kaczorowski B., Zabytki kultury polskiej, Warszawa 1996
Lwów. Ilustrowany przewodnik, wyd. VIA NOVA, Wrocław 2001
Osip-Pokrywka M., Leksykon zabytków architektury Kresów południowo-wschodnich, Warszawa 2014
Ostrowski J.K., Lwów, Dzieje i sztuka, Kraków 1997
Rąkowski G., Przewodnik krajoznawczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej, t. IV, Lwów, Pruszków 2008

Lwów, sobór katedralny św. Jerzego