Mediolan, bazylika Sant’Ambrogio

Szczegóły: | Odsłony: 39

Mediolan, bazylika Sant’Ambrogio
Milano, basilica di Sant’Ambrogio
Mediolan, bazylika św. Ambrożego

Lokalizacja: Mediolan, Piazza Sant’Ambrogio 3 (45.462404, 9.175773)
Budowa: 379 - 386, przełom XI - XII w.
Styl: wczesnochrześcijański, romański

Bazylika św. Ambrożego jest obok katedry najważniejszą świątynią Mediolanu, ściśle związaną z osobą świętego biskupa. Jest też najlepszym przykładem kościoła wzniesionego w stylu lombardzkim, który później rozprzestrzenił się na całe północne Włochy.

HISTORIA. Początki bazyliki sięgają 379 r. kiedy to rozpoczęto jej budowę z inicjatywy biskupa Mediolanu Ambrożego. Prace przy budowie świątyni zostały ukończone w 386 r. Uważa się, że bazylika przyjęła swoje wezwanie już za życia biskupa Ambrożego, który po swojej śmierci w 397 r. został pochowany pod ołtarzem głównym. Od tego czasu świątynia stała się celem licznych pielgrzymek. W 784 r. przy bazylice został założony klasztor benedyktynów. W 842 r. została wzniesiona wieża południowa. Na przełomie XI w. i XII w. bazylika została gruntownie przebudowana w stylu romańskim, zachowując jednak plan kościoła wczesnochrześcijańskiego. Wieża północna została wzniesiona w latach 1128-1144 a w 1889 r. został podwyższona o dwie kondygnacje. W wyniku prac renowacyjnych przeprowadzonych w 2. połowie XIX w., których celem było przywrócenie kościoła „do stylu starożytnego”, bezpowrotnemu zniszczeniu uległy dekoracje rzeźbiarskie z X w. W 1943 r. bazylika została poważnie uszkodzona w wyniku alianckich bombardowań. Zawaliła się część kopuły, zniszczeniu uległy freski na sklepienia zakrystii oraz zewnętrzne części ganku. Po zakończeniu wojny rozpoczęła się odbudowa zniszczeń i prace konserwatorskie, które przywróciły bazylice pierwotny wygląd.

ARCHITEKTURA. Świątynia posiada układ trójnawowej bazyliki, gdzie każda z naw zakończona jest apsydą. Środkowa nawa, dwa razy szersza od naw bocznych, jest podzielona na cztery przęsła, którym odpowiada osiem przęseł naw bocznych. Do obu naw bocznych dobudowana są liczne kaplice. Szeroka fasada zachodnia podzielona jest na dwie kondygnacje loggi otwartych półkolistymi arkadami. Dolna kondygnacja ma arkady równej wielkości a arkady górnej kondygnacji, z największą środkową, zmniejszają się ku krawędziom bocznym.

Fasada nakryta jest trójkątnym szczytem i ujęta po bokach nieco cofniętymi dwiema wieżami, z których znacznie wyższa jest wieża północna. Fasadę poprzedza duży portyk arkadowy wsparty na kolumnach o przedromańskich i romańskich kapitelach ozdobionych motywami zoomorficznymi, roślinnymi i ornamentalnymi. Do wnętrza prowadzi romański portal główny, uskokowy i zwieńczony półkolistą archiwoltą, z architrawem, kapitelami kolumn i ościeżami ozdobionymi rytą dekoracja zoomorficzną i ornamentalną. Obie wieże są kwadratowe i nakryte spłaszczonymi daszkami namiotowymi, wyższa wieża północna w górnej kondygnacji przebita jest trzema arkadami, zaś niższa południowa dwoma arkadami.

Wewnątrz nawa główna rozczłonkowana jest czterema parami dwukondygnacjowych półkolistych arkad, które w dolnej kondygnacji otwarte są do naw bocznych a w górnej do empor usytuowanych nad nawami bocznymi. Trzy pierwsze przęsła nawy głównej nakrywają romańskie sklepienia krzyżowo-żebrowe wsparte na służkach spływających na masywne filary, nad czwartym przęsłem wznosi się kopuła na ośmiobocznym tamburze. Nawy boczne nakryte są sklepieniami krzyżowymi. Z kolei prezbiterium nakryte jest sklepieniem kolebkowym a jego apsyda zamknięta jest konchą. Prezbiterium jest podwyższone w stosunku do nawy i pod nim znajduje się krypta, której sklepienia podparte są kolumnami z czerwonego marmuru.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Bazylika posiada cenny wystrój i wyposażenie z okresu począwszy od IV w. aż po wiek XVIII.

Prezbiterium, krypta i nawa główna. Koncha apsydy prezbiterium pokryta jest mozaiką wykonaną przypuszczalnie między VI a VII w. przedstawiającą Chrystusa Pantokratora oraz śś. Gerwazego i Protazego. W krypcie pod prezbiterium w przeszklonym sarkofagu znajdują się ciała świętych Ambrożego i Protazego. W ostatnim przęśle nawy głównej ustawione jest cyborium wsparte na czterech porfirowych kolumnach pochodzących z czasów antycznych, które podtrzymują baldachim datowany na VI-IX w. Na ścianie baldachimu znajduje się wizerunek Chrystusa Pantokratora wręczającego klucze św. Piotrowi i księgę św. Pawłowi. Przedstawienie takie nosi nazwę Traditio Legis. Pod baldachimem cyborium umieszczony jest Złoty Ołtarz sygnowany przez „Vuolvinius magister phaber”, podarowany do bazyliki w 1 połowie IX w. przez biskupa Angilberta. Ołtarz składa się ze złotych płytek ze scenami z życia Chrystusa od frontu i św. Ambrożego od tyłu. Po lewej stronie nawy głównej znajduje się ambona powstała w okresie od IX do XII w., wsparta na kolumnach, których kapitele zdobią detale roślinne i zoomorficzne. Na korpusie ambony umieszczone są złocone rzeźby Orła i mężczyzny z okresu rzymskiego, które być może symbolizują ewangelistów śś. Jana i Mateusza. Pod amboną ustawiony jest rzymski kamienny sarkofag Stylichona z IV w., z płaskorzeźbionymi przedstawieniami Chrystusa, apostołów oraz postaciami ze Starego Testamentu: Adama, Ewy, Eliasza i Mojżesza.

Kaplice boczne. Także w bocznych kaplicach zachowało się wiele cennych zabytków. W pierwszej kaplicy po lewej stronie, capella il Battisterio znajduje się fresk Bergognone przedstawiający Chrystusa Zmartwychwstałego w otoczeniu dwóch aniołów. W pierwszej kaplicy po prawej stronie, capella della Deposizione, znajduje się obraz św. Ambrożego broniącego wstępu do bazyliki cesarzowi Teodozjuszowi I Wielkiemu po masakrze w Salonikach w 390 r., namalowany przez Camillo Procaccini w końcu XVI w. Na ścianach widniej kilka fresków: Złożenie do grobu namalowany w 1545 r. przez Giovan Battista della Cerva oraz dwa freski z tego samego czasu ze szkoły Gaudenzio Ferrari przedstawiające po parze aniołów. Na ścianach następnej kaplicy dei Santi Satiro e Santi Bartolomeo znajdują się freski ze św. Satyrem i św. Wiktorem dzieła Giovan Battista Tiepolo z 1737 r. W trzeciej kaplicy po prawej stronie capella di Santa Marcelina umieszczone są relikwie świętej patronki kaplicy. Podobnie w następnej capella di Santa Savina także znajdują się doczesne szczątki świętej patronki. Ostatnia przy prawej nawie kaplica San Giorgio ozdobiona jest freskami przedstawiającymi sceny z życia św. Jerzego malowane przez Bernardino Lanino z około 1546 r. W zakończeniu prawej nawy znajduje się przejście do kaplica św. Wiktora i św. Ambrożego. Przedsionek zdobią freski m.in. ze sceną Glorii św. Wiktora, których autorem jest Antonio de Giorgi. Na wprost wejścia usytuowana jest capella di Sant’Ambrogio morente z obrazem Śmierci św. Ambrożego malowanym przez mediolańskiego malarza Andrea Lazzani.

Skarbiec. Przed wejściem do kaplicy św. Wiktora urządzono niewielki skarbiec, w którym zgromadzono różnorodne przedmioty sztuki sakralnej, począwszy od ksiąg i paramentów skończywszy na dużych fragmentach fresków. Do najcenniejszych zabytków należy XV-wieczny złoty Krzyż św. Ambrożego. Jednym z najstarszych obiektów jest fragment mozaiki z 4 w. z wizerunkiem baranka. Z XVI w. pochodzi fragment fresku ze szkoły Bergognone, przedstawiający Dysputę Chrystusa z uczonymi w piśmie. Interesujący jest też fresk kommemoratywny z XVII w. z wizerunkami króla Italii Bernarda Longobardzkiego (zm. 818), wnuka Karola Wielkiego i arcybiskupa Mediolanu Anzelma I (zm. 818). W skarbcu znajduje się też tryptyk przypisywany Bernardino Zenale z Matką Bożą z Dzieciątkiem po środku i śś. Ambrożym i Hieronimem po bokach, tumba grobowa Guglielmo Cotta (zm. 1267) z freskiem przedstawiającym m.in. Matkę Bożą i św. Ambrożego oraz XV-wieczne rzeźby płaczków

Capella di San Vittore in Ciel d’oro. Za skarbcem znajduje się najstarsza część dzisiejszej bazyliki, zbudowana w V w. jako miejsce pochówku św. Wiktora a następnie św. Satyra, brata biskupa Ambrożego. Jest to budowla na planie kwadratu, nakryta kopułą i zamknięta półkolistą apsydą. Ściany i kopułę kaplicy zdobią mozaiki z V w. przedstawiające m.in. śś. Ambrożego, Protazego i Gerwazego. Wnętrze kopuły pokrywa złota mozaika z wizerunkiem św. Wiktora po środku.

LITERATURA

Knaurs Kulturführer in Farbe. Italien, opr. zb. Augsburg 2000
Pijoan J., Sztuka romańska we Włoszech [w:} Sztuka świata, t. 3, Warszawa 1993
Sztuka romańska, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 2000
Strona internetowa: https://www.basilicasantambrogio.it

Mediolan, bazylika Sant’Ambrogio