Wilno, katedra śś. Stanisława i Władysława

Szczegóły: | Odsłony: 1252

Wilno, katedra śś. Stanisława i Władysława

Lokalizacja: Wilno – Stare Miasto, Šventaragio g (54.685880, 25.287654)
Budowa: 1786 - 1801
Architekt: Wawrzyniec Gucewicz
Styl: klasycyzm

HISTORIA. Pierwsza katedra w Wilnie została wzniesiona z fundacji króla polskiego i wielkiego księcia litewskiego Władysława Jagiełły w 1388 r. Po pożarze w 1399 r. wielki książę litewski Witold sfinansował odbudowę świątyni, która została ukończona w 1407 r. W XV w. do katedry dobudowano liczne kaplice, m.in. w 1480 r. wzniesiono kaplicę św. Kazimierza. Liczne pożary i zniszczenia wojenne sprawiły, że świątynia była wiele razy odbudowywana. Po pożarze w 1530 r. renesansowy wygląd nadał katedrze włoski budowniczy Bernardo Zanobi di Gianotis. Po kolejnym pożarze w 1610 r. katedra została odbudowana w stylu barokowym. W latach 1623-26 w tym samym stylu architekt Constantin Tencalla przebudował kaplicę św. Kazimierza. Dalsze zniszczenia miały miejsce w czasie rosyjskiej okupacji Wilna do 1660 r., po której katedra ponownie była odnawiana. W 1769 r. zawaliła się wieża południowa niszcząc sklepienia katedry. Odbudowa świątyni została przeprowadzona w latach 1786-1789 i 1797-1801 według projektu Wawrzyńca Gucewicza. Architekt nadał katedrze zachowaną do dziś klasycystyczną formę. W 1931 r. podczas wielkiej powodzi woda wlała się do wnętrza i naruszyła konstrukcję katedry. W czasie prac konserwatorskich przeprowadzonych w latach 1932-33 odkryto groby króla polskiego Aleksandra Jagiellończyka oraz żon króla Zygmunta Augusta, Elżbiety Habsburżanki i Barbary Radziwiłłówny. Odnaleziono tez urnę z sercem króla Władysława IV Wazy. W okresie sowieckim w 1950 r. zniszczono figury ze szczytu fasady oraz liczne epitafia i tablice pamiątkowe w języku polskim. W 1956 r. katedra została zamieniona na Muzeum Sztuki. W 1989 r. świątynia została zwrócona katolikom i ponownie konsekrowana na katedrę.

ARCHITEKTURA. Klasycystyczny kościół złożony jest z trójnawowego, dziewięcioprzęsłowego halowego korpusu bez wyodrębnionego prezbiterium, które zamknięte jest ścianą prostą. Na całej długości naw bocznych dostawione są kaplice. Na wysokości prezbiterium od południa dobudowana jest barokowa kaplica św. Kazimierza a od północy zakrystia. Fasadę kościoła poprzedza potężny sześciokolumnowy portyk, dźwigający trójkątny tympanon, w którym umieszczona jest rzeźbiona scena Ofiary Noego po wyjściu z Arki, wykonana przez rzymskiego rzeźbiarza Thomasso Righiego. Na tympanonie ustawione są wielkie posągi śś. Kazimierza, Heleny i Stanisława, wyrzeźbione przez Karola Jelskiego w latach 1791-92. W przyziemiu fasady znajduje się portal wejściowy. Po jego obu stronach znajdują się po trzy nisze z posągami czterech ewangelistów oraz Mojżesza i Abrahama, wykonanymi przez Tomasso Righiego. Elewacje boczne katedry posiadają formy kolumnad. W ich wnętrzu na ścianach rozmieszczone są kolejne nisze z posągami władców z dynastii Jagiellonów od strony Placu Katedralnego i świętych jezuickich po przeciwnej stronie, wykonanymi przez Karola Jelskiego. Korpus nakrywa dach dwuspadowy, nad kolumnadami i kaplicami bocznymi dachy płaskie. Kaplica św. Kazimierza zbudowana na planie kwadratu, nakryta jest kopułą z latarnią umieszczoną na ośmiobocznym tamburze. Wnętrze kościoła nakryte jest sklepieniami krzyżowo-żebrowymi wydzielonymi półkolistymi gurtami sklepiennymi. Sklepienia wsparte są na masywnych filarach na rzucie kwadratu.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W ołtarzu głównym umieszczony jest obraz Zabójstwa św. Stanisława namalowany przez Franciszka Smuglewicza. Malarz ten jest też autorem obrazów 12 apostołów umieszczonych na filarach międzynawowych. Na ścianach umieszczone są liczne epitafia. Na prawo od ołtarza głównego znajduje się kaplica św. Kazimierza, posiadająca wysokiej klasy późnobarokowy wystrój z końca XVII w. Jego autorami są włoscy sztukatorzy Pietro Peretti i Giovanni Galli oraz malarz Michelangelo Palloni. W ołtarzu głównym umieszczona jest trumna z relikwiami św. Kazimierza a pod nią obraz przedstawiający świętego w srebrnej sukience. Tło dla relikwiarza stanowi stiukowa płaskorzeźba przedstawiająca Madonnę z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów. Na ścianach umieszczone są dwa duże freski autorstwa Palloniego przedstawiające sceny związane z patronem kaplicy: Wskrzeszenie Dziewczynki i Otwarcie trumny św. Kazimierza z 1692 r. We wnękach umieszczone są figury św. Kazimierza i władców Polski z dynastii Jagiellonów: Władysława Jagiełły, Kazimierza Jagiellończyka, Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta. Wewnątrz znajduje się też barokowa ambona w kształcie kielicha. W krypcie pod kaplicą pochowani są: król Polski i wielki książę litewski Aleksander Jagiellończyk (zm. 1505), dwie żony Zygmunta II Augusta Elżbieta Habsburżanka i Barbara Radziwiłłówna. Jest tam też złożona urna z sercem króla Polski Władysława IV Wazy. Z kaplicą św. Kazimierza sąsiaduje kaplica św. Marii Magdaleny (biskupia), w której pochowanych zostało kilku biskupów wileńskich. Przy lewej nawie godna uwagi jest druga od wejścia kaplica Królewska, nazywana też Wołłowiczowską. To w tej kaplicy Zygmunt August wziął ślub z Barbarą Radziwiłłówną. Zachował się jej oryginalny barokowy wystrój z 2. ćwierci XVII w. W ołtarzu głównym kaplicy umieszczony jest owalny barokowy ołtarz Niepokalanego Poczęcia NMP. Ostatnia kaplica po lewej to kaplica św. Piotra z obrazem patrona w ołtarzu ,namalowanym przez Franciszka Smuglewicza.

DZWONICA wolnostojąca, barokowo-klasycystyczna wysoka na 57 m. W dolnej części owalna, w trzech najwyższych kondygnacjach przechodząca w ośmiobok, nakryta spłaszczoną kopułą. Na wieży zawieszonych jest 10 dzwonów pochodzących z okresu od XVI do XVIII w. Kolejnych 17 dzwonów zawieszono w 1967 r. i ostatnie 6 dzwonów z 2002 r.

LITERATURA

Kłos J., Wilno. Przewodnik krajoznawczy, Wilno 1937
Krajewski J., Wilno i okolice. Przewodnik, Pruszków 2013
Osip-Pokrywka Mirosław i Magdalena, Leksykon zabytków kresów północnowschodnich, wyd. Arkady, Warszawa 2015
Sztuka polska T. 4. Wczesny i dojrzały barok (XVII w.), wyd. Arkady, Warszawa 2013
Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, oprac. zb., Arkady 2016

Wilno, katedra śś. Stanisława i Władysława