Wilno, kościół św. Teresy, karmelitów

Szczegóły: | Odsłony: 1833

Wilno, kościół św. Teresy, karmelitów

Lokalizacja: Wilno - Stare Miasto, Aušros Vartų. 14 (54.674931, 25.289538)
Budowa: 1634 - 1657
Architekt: Constante Tencalla
Styl: barok

HISTORIA. Karmelici przybyli do Wilna w 1626 r. i już rok później zbudowali niewielki drewniany kościół. Obecna świątynia została wzniesiona w latach 1634-57 z fundacji Stefana Krzysztofa Paca, podskarbiego wielkiego litewskiego według projektu Constante Tencalli. Po pożarze w 1760 r. kościół otrzymał późnobarokowy wystrój wnętrza. W 1844 r. władze rosyjskie zamknęły klasztor ale kościół pozostał nadal otwarty. Karmelici na krótko odzyskali klasztor w 1930 r. aby ostatecznie opuścić go w 1942 r. W kościele przez rok przechowywana była urna z prochami Józefa Piłsudskiego, do momentu złożenia jej na cmentarzu na Rossie 12 maja 1936 r. W okresie okupacji sowieckiej kościół św. Teresy cały czas pozostawał otwarty.

ARCHITEKTURA. Barokowy kościół złożony z czteroprzęsłowego korpusu ujętego po bokach kaplicami, połączonymi ze sobą wąskimi przejściami, tworzącymi amfiladę oraz krótkiego prezbiterium, zamkniętego ścianą prostą. Po obu stronach północnego przęsła dostawione są dwie niewielkie kaplice z XVIII w. Od zachodu do prezbiterium przylega dzwonnica. Fasada kościoła nawiązuje do uproszczonego schematu kościoła Il Gesu, stosowanego powszechnie przez karmelitów. Jest dwukondygnacjowa, trójosiowa o podziałach pilastrowych. W środkowej części dolnej kondygnacji, w płytkiej półkolistej wnęce umieszczony jest portal z czarnego marmuru, flankowany kolumnami i zwieńczony przerwanym naczółkiem. W bocznych polach znajdują się półkoliste wnęki mieszczące posągi świętych. Górna kondygnacja ujęta jest spływami wolutowymi i obeliskami. Całość wieńczy trójkątny szczyt z herbem rodu Paców - Gozdawa. Nawę główną nakrywa dach dwuspadowy, nad nawami bocznymi dachy jednospadowe a nad prezbiterium dach namiotowy. Dzwonnica w dolnych partiach czworoboczna, w górnej kondygnacji przechodząca w ośmiobok i nakryta hełmem barokowym z latarnią. Wewnątrz nawy filary opięte są parami pilastrów kompozytowych, dźwigających wydatny gzyms obiegający. Nawa otwarta jest do kaplic bocznych półkolistymi arkadami. Nawę nakrywa sklepienie kolebkowe z lunetami, nad prezbiterium ciemna kopuła zaś nad kaplicami sklepienia krzyżowe.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA jest późnobarokowe i rokokowe, zostało zaprojektowane po 1760 r. przez Jana Krzysztofa Glaubitza. Polichromię wykonał w latach 1763-67 Mateusz Maciej Słuszczański. Są to m.in. sceny z życia św. Teresy umieszczone na ścianach i sklepieniach w prostokątnych i owalnych panneau. Dziewięć rokokowych ołtarzy zaprojektował Jan Krzysztof Glaubitz. W kolumnowym ołtarzu głównym umieszczone są dwa obrazy: w polu głównym Ekstaza św. Teresy, malowana przez Kanuta Rusieckiego w 1 połowie XIX w., w zwieńczeniu Matka Boża z Dzieciątkiem i św. Kazimierzem, namalowana przez Szymona Czechowicza w 2 połowie XVIII w. Kanut Rusiecki wykonał jeszcze kilka obrazów do bocznych ołtarzy.

KAPLICA MATKI BOŻEJ OSTROBRAMSKIEJ. Kaplica mieści się na piętrze XVI-wiecznej bramy miejskiej, jedynej zachowanej w Wilnie. W kaplicy umieszczony jest łaskami słynący wizerunek Matki Bożej Miłosierdzia zwanej Ostrobramską. Namalowany w XVII w. przez nieznanego malarza cudowny wizerunek był obiektem kultu Polaków z Wilna i Wileńszczyzny. Wzmacniał też opór przed rusyfikacją ziem litewskich w XIX w. Wielką czcią wizerunek Matki Bożej otaczał Adam Mickiewicz, który wspomniał o niej w Inwokacji pana Tadeusza. Józef Piłsudski, po odzyskaniu Wilna w 1920 r., kazał umieścić w kaplicy srebrną tabliczkę z napisem: Dzięki Ci Matko za Wilno.

Rzut poziomy za: Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku

LITERATURA

Kłos J., Wilno. Przewodnik krajoznawczy, Wilno 1937
Krajewski J., Wilno i okolice. Przewodnik, Pruszków 2013
Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980
Osip-Pokrywka Mirosław i Magdalena, Leksykon zabytków kresów północnowschodnich, wyd. Arkady, Warszawa 2015
Sztuka polska T. 4. Wczesny i dojrzały barok (XVII w.), wyd. Arkady, Warszawa 2013
Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, oprac. zb., Arkady 2016

Wilno, kościół św. Teresy, karmelitów