Rzym, bazylika św. Piotra na Watykanie

Szczegóły: | Odsłony: 10879

Rzym, bazylika św. Piotra na Watykanie
Roma, basilica di San Pietro in Vaticano

Lokalizacja: Rzym - Watykan (41.902157, 12.453584)
Budowa: 1506-1626
Architekci: Donato Bramante, Rafael Santi, Giuliano da Sangallo, Michele Angelo Buonarotti, Giacomo della Porta, Carlo Maderna
Styl: renesans, barok

Bazylika św. Piotra w Rzymie jest najważniejszą świątynią nie tylko kościoła katolickiego ale całego świata chrześcijańskiego.

HISTORIA. Bazylika św. Piotra jest najważniejszą świątynią nie tylko kościoła katolickiego ale całego świata chrześcijańskiego. Pierwszy kościół nad grobem św. Piotra wzniósł cesarz Konstantyn w 324 r. Kościół ten wiele razy odnawiany i rozbudowywany, dotrwał do początku XVI w., kiedy to papież Juliusz II nakazał jego wyburzenie. Równocześnie na jego polecenie w 1506 r. Donato Bramante zaprojektował świątynię na planie krzyża greckiego z centralną kopułą. Po śmierci Bramantego w 1514 r. budowę kontynuowali m.in. Rafael Santi i Giuliano da Sangallo. W 1547 r. kierownictwo nad budową przejął Michał Anioł, który wprowadził niewielkie zmiany do projektu. Sam skupił się jednak na budowie olbrzymiej kopuły, której tambur został ukończony tuż przed jego śmiercią w 1564 r. Prace nad kopułą doprowadził do końca Giacomo della Porta, który zmodyfikował projekt Michała Anioła, wysmuklając jej bryłę. Wreszcie w latach 1607-26 Carlo Maderna dostawił do centralnej świątyni korpus nawowy i fasadę, co było zgodne z zaleceniami soboru trydenckiego.

ARCHITEKTURA. Ogromna budowla posiada obecnie plan krzyża łacińskiego i złożona jest z trójnawowego korpusu i starszej części prezbiterialnej, wzniesionej na planie krzyża greckiego, którego ramiona zakończone są z trzech stron apsydami. Wzniesiona przez Madernę fasada frontowa posiada charakter fasady pałacowej. Jest stosunkowo szeroka i dość przysadzista, ponieważ architekt chciał w jak najmniejszym stopniu zasłonić widok na kopułę. Dziewięcioosiowa fasada o trzech kondygnacjach rozczłonkowana jest kolumnami i pilastrami, między którymi mieszczą się bramy i okna. Środkowa część fasady wysunięta jest nieco do przodu i zwieńczona trójkątnym szczytem. Poniżej znajduje się loża błogosławieństw. Druga kondygnacja fasady oddzielona jest od trzeciej wydatnym gzymsem z belkowaniem. Na szczycie fasady ustawione są olbrzymie posągi Chrystusa i apostołów z wyjątkiem św. Piotra. Nad panoramą Rzymu dominuje kopuła bazyliki, jej średnica wynosi 42 metry a wysokość sięga 132 metrów. Kopuła wspiera się na potężnym tamburze obwiedzionym zdwojonymi kolumnami i zwieńczona jest latarnią również otoczoną parami kolumn. Wewnątrz świątyni nawa główna otwarta jest do naw bocznych półkolistymi arkadami wspartymi na potężnych filarach z wtopionymi pilastrami korynckimi, między którymi ustawione są posągi świętych założycieli zakonów. Nawa główna nakryta jest sklepieniem beczkowym, ozdobionym kasetonami. W części centralnej kopułę dźwigają cztery potężne pięcioboczne filary, jej wnętrze rozświetlają duże okna.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE. W środkowym wejściu do świątyni umieszczone są brązowe drzwi, pochodzące z dawnej bazyliki, wykonane w latach 1433-45 przez Antonio Filarete. Dzielą się na sześć pół, które przedstawiają od góry: Chrystusa i Marię, śś. Piotra i Pawła oraz u dołu męczeństwo obu apostołów. Wnętrze bazyliki sprawia wrażenie ogromnej przestrzeni, z którą harmonijnie współgrają liczne zabytki z okresu renesansu i baroku. Oczom wchodzącego do bazyliki ukazuje się obszerna nawa główna zakończona w centralnej części baldachimem, który ustawiony jest nad ołtarzem św. Piotra. Zanim tam dotrzemy wejdźmy do prawej nawy gdzie w pierwszej kaplicy znajduje się wspaniała Pieta wykonana przez Michała Anioła z marmuru przed 1519 r. Na wstędze przebiegającej przez pierś Marii znajduje się jedyna zachowana sygnatura wielkiego artysty renesansu. W kolejnej kaplicy św. Sebastiana umieszczony jest grób św. Jana Pawła II (zm. 2005), przeniesiony tu w 2011 r. Przy ścianie tej kaplicy znajduje sie nagrobek św. Krystyny Szwedzkiej (zm. 1689), wykonany przez Carlo Fontanę w 1702 r. W następnej kaplicy Najświętszego Sakramentu znajduje się wspaniałe cyborium, wykonane przez Gian Lorenzo Berniniego na wzór Tempietto, kaplicy przy kościele San Pietro in Montorio. W ołtarzu kaplicy umieszczony jest obraz Trójcy Świętej, namalowany przez Pietro da Cortonę. W przejściu do kaplicy Gregoriańskiej, znajduje się pomnik twórcy naszego kalendarza, papieża Grzegorza XIII (zm. 1585), wykonany w latach 1720-23 przez Camillo Rusconiego. Na wprost przejścia przy potężnym filarze ustawiony jest ołtarz św. Hieronima. W ołtarzu tym, złożone jest doskonale zachowane ciało papieża Jana XXIII (zm. 1963). W prawym ramieniu transeptu warto zwrócić uwagę nagrobek papieża Klemensa XIII (zm. 1769), dzieło Antonio Canovy z lat 1784-92. Przejdźmy teraz pod kopułę gdzie ustawiona jest konfesja św. Piotra. Konfesja jest arcydziełem sztuki brązowniczej i powstała w latach 1624-33. Na marmurowych cokołach ustawione są skręcone spiralnie kolumny dźwigające baldachim z krzyżem na kuli ziemskiej. Tuż obok po prawej stronie nawy głównej ustawiona jest rzeźba św. Piotra autorstwa Arnolfa di Cambio w XIII w. Siedzący apostoł wznosi prawą dłoń w geście błogosławieństwa, zaś w lewej trzyma klucze do królestwa niebieskiego. W filarach podtrzymujących kopułę znajdują się nisze, w których ustawione są ogromne 5 metrowe posągi świętych Longina (dzieło Berniniego), Heleny, Weroniki i Andrzeja. Tambur kopuły obiega w dolnej części napis w języku łacińskim: TV ES PETRVS ET SVPER HANC PETRAM AEDIFICABO ECCLESIAM MEAM ET TIBI DABO CLAVES REGNI CAELORVM (Tyś jest Piotr, i na tej opoce zbuduję kościół mój, i dam ci klucze królestwa niebieskiego). Wnętrze kopuły wypełniają mozaiki wyobrażające Królestwo Niebieskie. W apsydzie prezbiterium ustawiona jest katedra św. Piotra, składa się ona z tronu pochodzącego z IX w. oraz rzeźby wykonanej ze złoconego brązu przez Berniniego. Według tradycji tron należał do św. Piotra, w rzeczywistości jednak służył on w czasie koronacji Karola Łysego w 875 r. Obok w niszach umieszczone są dwa nagrobki: papieża Urbana VIII (zm. 1644), wykonany przez Berniniego w 1647 r. oraz papieża Pawła III (zm. 1549), dzieło Giacomo della Porty z 1575 r. Przechodzimy do lewej nawy prezbiterium, gdzie w ołtarzu ustawionym w jej zakończeniu znajduje się relikwiarz papieża św. Leona I Wielkiego (zm. 461) oraz relief Alessandra Algardiego, przedstawiający spotkanie Leona z wodzem Hunów Attylą. W drodze do transeptu mijamy nagrobek Aleksandra VII (zm. 1667), jedna z ostatnich prac Gian Lorenzo Berniniego. Przechodząc z transeptu do lewej nawy mijamy Capella Clementina, gdzie w ołtarzu złożone jest ciało papieża Grzegorza I Wielkiego (zm. 604). W tej kaplicy pochowano też papieża Piusa VII (zm. 1823), którego pomnik wykonał duński rzeźbiarz Bertel Thorvaldsen. Idąc nawą w kierunku wyjścia po lewej stronie mijamy pomnik papieża Innocentego XI (zm. 1689), dzieło Carlo Maratty, ozdobione płaskorzeźbą przedstawiającą bitwę pod Wiedniem. Naprzeciw na filarze znajduje się nagrobek Innocentego VIII (zm. 1492), wykonany w 1498 r. przez Antonio Pollaiuolo i przeniesiony z poprzedniej bazyliki. Pomnik składa się z dwóch części, u dołu papież został ukazany jako zmarły, leżący na sarkofagu, zaś powyżej przedstawiony jest jako władca zasiadający na tronie. Dalej w nawie znajduje się nagrobek Marii Klementyny Sobieskiej (zm. 1735), wnuczki króla polskiego Jana III Sobieskiego, który wykonał Pietro Bracci.

KAPLICA SYKSTYŃSKA. W 1481 r. w bezpośrednim sąsiedztwie bazyliki ukończono budowę kaplicy sykstyńskiej, z fundacji papieża Sykstusa IV. To w niej na konklawe zbiera się kolegium kardynalskie, tutaj też papieże odprawiają prywatne msze. Kaplica słynie jednak przede wszystkim ze wspaniałej dekoracji malarskiej wykonanej na sklepieniu i ścianie ołtarzowej przez Michała Anioła, należącej do arcydzieł sztuki renesansu. W latach 1508-12 Michał Anioł na zlecenie papieża Juliusza II przedstawił na sklepieniu kaplicy trzy cykle tematyczne: stworzenie człowieka, wygnanie z raju i dzieje Noego. W 1535 r. Michał Anioł pokrył ścianę ołtarzową freskiem przedstawiającym wizje Sądu Ostatecznego. Malowidła poniżej poziomu okien wykonali w latach 1481-83 m.in. tacy artyści jak Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio, Perugino. Przestawiają one sceny z życia Mojżesza po lewej oraz Chrystusa po prawej.

Tekst umieszczony 21.09.2010, poprawiony 16.10.2016

LITERATURA

Hintzen-Bohlen B., Rzym. Sztuka i architektura, wyd. Ullmann 2008
Ostrowski J. K., Sztuka włoska XVII w. i pierwszej połowy XVIII w., [w:] Sztuka Świata t. VII, Warszawa 1994
Ponikiewski W., Rzym i jego czarna arystokracja. Spacerownik historyczny, Warszawa 2012
Sztuka baroku, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 2000

Rzym, bazylika św. Piotra na Watykanie