Rzym, bazylika Santa Maria Maggiore

Szczegóły: | Odsłony: 7002

Rzym, bazylika Santa Maria Maggiore
Rzym, bazylika Matki Bożej Większej
Roma, Bassilica Santa Maria Maggiore

Lokalizacja: Rzym - Monti, Piazza di Santa Maria Maggiore 42 (41.897564, 12.498525)
Budowa: V w. - 1. połowa XVIII w.
Architekci: Carlo Rainaldi, Ferdinando Fuga.
Styl: renesans, barok

HISTORIA. Bazylika Santa Maria Maggiore jest jedną z czterech bazylik patriarchalnych Rzymu, była też pierwszym kościołem w Rzymie poświęconym Matce Bożej. Bazylika została wzniesiona za pontyfikatu Sykstusa III po soborze w Efezie w 431 r., który potwierdził kult Matki Bożej jako matki Chrystusa. Nadano jej formę trójnawowe bazyliki. Podczas rozbudowy pod koniec XIII w. za papieża Mikołaja IV dobudowano transept i apsydę. W 1377 r. wzniesiona zostaje najwyższa w Rzymie dzwonnica o wysokości 75 metrów. W XVI w. i na początku XVII w. wzdłuż naw bocznych powstają liczne kaplice. W 1673 r. zbudowana została tylnia fasada według projektu Carlo Rainaldiego. W latach 1741-43 wzniesiona została fasada frontowa, której twórcą był Ferdinando Fuga.

ARCHITEKTURA. Świątynia złożona jest z wydłużonego trójnawowego korpusu nawowego o układzie bazylikowym, z transeptu oraz prezbiterium, zamkniętego półkolista apsydą. Na całej długości po obu stronach naw bocznych dostawione są kaplice. Dwie z tych kaplic: Sykstyńska i Paolińska usytuowane są w miejscu ramion dawnego transeptu i nakryte są bliźniaczymi kopułami. Od północnego wschodu do nawy dostawiona jest gotycka dzwonnica, której górne kondygnacje przeprute są parami biforiów. Dzwonnica nakryta jest ostrosłupowym hełmem. Od wschodu poprzedza świątynię rokokowa fasada frontowa odsunięta nieco do starej fasady, na której zachowały się średniowieczne mozaiki. Późnobarokowa fasada jest dwukondygnacjowa, podzielona kolumnami i pilastrami o korynckich kapitelach. Dolna kondygnacja przepruta jest pięcioma wielkimi otworami wejściowymi o prostokątnym wykroju, z nich środkowy nakryty jest półkolistym naczółkiem, zaś dwa skrajne nakryte są naczółkami trójkątnymi. Kondygnacja górna jest trójosiowa i ujęta po bokach spływami z trzema półkoliście zamkniętymi otworami tak zwanej galerii błogosławieństw. Środkowy otwór jest szerszy i znacznie wyższy od bocznych, zwieńczony jest trójkątnym naczółkiem. Fasadę wieńczy balustrada i cztery posągi papieży oraz ustawiony po środku na postumencie posąg Matki Bożej z Dzieciątkiem. Tylnia barokowa fasada podzielona jest pilastrami o korynckich kapitelach, dźwigających wydatne belkowanie. Jej dominującym akcentem jest półkolista apsyda. Wewnątrz świątynia zachowała charakter bazyliki wczesnochrześcijańskiej. Nawa główna oddzielona jest od naw bocznych rzędami jońskich kolumn, w górnej kondygnacji rozczłonkowana jest pilastrami a nakrywa ją piękny strop kasetonowy, wykonany przez Giuliano da Sangallo na polecenie papieża Aleksandra VI. Podobno złoto wykorzystane do jego dekoracji pochodziło z pierwszego transportu tego kruszcu z Ameryki do Hiszpanii.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Wnętrze bazyliki zdobią bardzo cenne mozaiki, pochodzące nawet z V w. Z tego właśnie okresu są mozaiki w nawie głównej ukazujące sceny Starotestamentowe. Po lewej stronie widzimy dzieje Abrahama, Izaaka i Jakuba, zaś po prawej Mojżesza i Jozuego. Z połowy V w. pochodzą mozaiki nad łukiem tęczy, które przedstawiają sceny z Nowego Testamentu z okresu narodzin i dzieciństwa Jezusa. Na sklepieniu apsydy widnieją mozaiki z lat 1292-95, ukazujące sceny życia Marii, ich twórcą jest Jacopo Toritti. Zwiedzając bazylikę możemy podziwiać wiele wspaniałych zabytków sztuki, które przez wieki gromadzone były w jej wnętrzu i dobudowanych później kaplicach. Nad ołtarzem głównym ustawiony jest baldachim, dzieło Ferdynanda Fugi z 1. połowy XVIII w., wsparty na porfirowych kolumnach z poprzedniego ołtarza. W konfesji przed ołtarzem mają się znajdować pozostałości kołyski betlejemskiej. W pierwszej kaplicy w prawej nawie znajduje się baptysterium z końca XVIII w. Dalej mieści się małe muzeum, gdzie przechowuje się elementy dawnego wyposażenia kościoła. W następnej kaplicy śś. Mikołaja i Piotra w okowach na sklepieniu zachowały się freski przypisywane Pierowi Della Francesca. Następna jest okazała kaplica fundowana przez papieża Sykstusa V, zwana od jego imienia sykstyńską. Kaplicę zaprojektował Domenico Fontana, który wzniósł budowlę na planie krzyża greckiego nakrytą ośmioboczną kopułą. W centralnym miejscu kaplicy ustawione jest pozłacane tabernakulum z brązu, w kształcie kopułowej świątyni, dźwigane przez czterech aniołów. Fundator kaplicy Sykstus V przestawiony został przez Domenico Fontanę w klęczącej pozie przed relikwiarzem z szopką. W kaplicy znajduje się też przyścienny, dwukondygnacjowy grobowiec papieża Piusa V, który zasiada na tronie umieszczonym w półkolistej niszy. Naprzeciw kaplicy znajduje się płyta nagrobna rodziny Berninich, to właśnie tu spoczywa wybitny rzeźbiarz i architekt rzymskiego baroku Gian Lorenzo Bernini (zm. 1680). Na końcu nawy ustawiony jest XIII-wieczny gotycki grobowiec kardynała Conselva Rodrigueza, wykonany przez Giovanniego de Cosma. W lewej nawie idąc od ołtarza głównego dochodzimy do wielkiej kaplicy ufundowanej w 1611 r. przez papieża Pawła V, który zlecił to zadanie architektowi Flaminio Ponzio. W kaplicy znajdują się pomniki nagrobne dwóch papieży Pawła V i jego poprzednika Klemensa VIII. Klęcząca postać papieża Klemensa została przedstawiona w otoczeniu płaskorzeźbionych scen z dziejami jego pontyfikatu, m.in. kanonizowania polskiego świętego Jacka Odrowąża w 1594 r. Jednak najważniejszym zabytkiem w kaplicy jest łaskami słynąca, XII-wieczna ikona Matki Bożej „Salus Populi Romani” (Zbawienie ludu rzymskiego). Według tradycji autorem wizerunku Marii miał być sam św. Łukasz Ewangelista. Dalej mieści się okazała kaplica Sforzów, zbudowana na planie elipsy przez Giacomo Della Porta, na podstawie rysunku Michała Anioła. W ołtarzu kaplicy umieszczony jest obraz Wniebowzięcia, dzieło Girolama de Sermoneta.

Przed bazyliką ustawiona jest kolumna z figurą Matki Bożej. Sama kolumna pochodzi z Bazyliki Maksencjusza i została tu ustawiona za pontyfikatu Sykstusa V. Znajdującą się obok fontannę zaprojektował Carlo Maderno.

LITERATURA

Hintzen-Bohlen B., Rzym. Sztuka i architektura, wyd. Ullmann 2008
Ponikiewski W., Rzym i jego czarna arystokracja. Spacerownik historyczny, Warszawa 2012
Sztuka baroku, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 2000
Strona internetowa: http://www.vatican.va/various/basiliche/sm_maggiore/index_it.html

Rzym, bazylika Santa Maria Maggiore