Wiedeń, katedra św. Szczepana

Szczegóły: | Odsłony: 5824

Wiedeń, katedra św. Szczepana
Wien, Stephansdom

Lokalizacja: Wiedeń - Innere Stadt, Stephansplatz 1 (48.208333, 16.372778)
Budowa: 2. ćw. XIII w. - 1276, 1304-1455
Budowniczy: Michael Knaub, Hans von Prachatitz, Hans Puchsbaum
Styl: późnoromański, gotycki

Katedra św. Szczepana to najważniejsza świątynia Wiednia i jeden z najważniejszych symboli miasta. Należy do największych gotyckich katedr Europy, jej długość wynosi 107,2 m, szerokość 38,9 m. Wysokość nawy środkowej wynosi 28 m, zaś dach nad korpusem ma 59,5. Wieża południowa ma 136,7 m wysokości, zaś wieże zachodnie 65,6 m.

HISTORIA. Obecna gotycka katedra jest trzecią z kolei świątynią zbudowaną na tym miejscu. Pierwszy romański kościół powstał w 1. połowie XII w. Niebawem został zastąpiony budowlą późnoromańską, której budowę rozpoczęto w 2. ćw. XIII w. i zakończono w 1276 r. Z tamtej świątyni zachowały się dolne partie fasady zachodniej: portal zwany Riesentor oraz dolne kondygnacje wież zachodnich. Budowę gotyckiego kościoła rozpoczęto w 1304 r. od trójnawowego prezbiterium, ukończonego w 1340 r. Budowę korpusu nawowego rozpoczęto w 1359 r., krótko potem w 1365 r. Michael Knaub rozpoczął budowę wieży południowej, którą ukończył w 1433 r. Hans von Prachatitz. Budowę korpusu ukończył dopiero w 1455 r. Hans Puchsbaum, który w 1467 r. rozpoczął budowę wieży północnej, przerwaną w 1511 r. W latach 1556-1578 wieża została nakryta hełmem. W 1469 r. świątynię podniesiono do godności katedry diecezji wiedeńskiej a w 1723 r. utworzono archidiecezję wiedeńską. W XIX w. przeprowadzono restaurację katedry. W 1945 r. w wyniku pożaru katedra poważnie ucierpiała. Zniszczeniu uległy dachy wraz z ich drewnianą konstrukcją, runęła część sklepień, przepadły cenne gotyckie witraże oraz elementy wyposażenia jak organy czy oratorium cesarskie.

ARCHITEKTURA. Gotycka katedra, złożona jest z trójnawowego, pięcioprzęsłowego korpusu halowego oraz również trójnawowego halowego prezbiterium, z czteroprzęsłową nawą środkową oraz trójprzęsłowymi nawami bocznymi. Wszystkie nawy prezbiterium zamknięte są pięciobocznie. Korpus poprzedza od zachodu dwuwieżowy masyw, ponadto do piątego przęsła korpusu dobudowane są wielkie wieże północna i południowa z kaplicami w przyziemiu. Kościół nakrywają strome dachy dwuspadowe, ozdobione wzorami z kolorowych dachówek, nad prezbiterium od południa dwugłowy orzeł cesarski a od północy jednogłowe orły z godłem Republiki Austriackiej oraz herbem Wiednia. Nawy boczne nakryte są dachami poprzecznymi dwuspadowymi. Elewacje boczne korpusu opięte są przyporami, między którymi rozmieszczone są pary ostrołukowych okien. Wieńczą je trójkątne szczyty ujęte wimpergami. Nad narożnymi kaplicami znajdują się galerie z ażurowymi balustradami. Także elewacje boczne naw prezbiterium opinają przypory z wielkimi oknami ostrołukowymi między nimi. Na zewnętrznych ścianach prezbiterium umieszczone są epitafia i płyty nagrobne pochodzące z cmentarza, który dawniej znajdował się na placu św. Szczepana. Wieża południowa (Steffl) jest jedną z najwspanialszych gotyckich wież w Europie. Wysoka na 137 m w dolnej części jest kwadratowa, by w górnych partiach przejść w ośmiobok zwieńczony ogromnym kwiatonem z dwugłowym orłem Habsburgów u szczytu. Wieża północna (Adlerturm) pozostała nieukończona, nakryta jest renesansowym ośmiobocznym hełmem. Na wieży zawieszony jest ogromny 20-tonowy dzwon Pummerin, odlany po II wojnie światowej. Późnoromańska fasada zachodnia ujęta jest po bokach masywnymi wieżami a w części środkowej znajduje się Brama Olbrzymów (Riesentor) a nad nią umieszczone jest wielkie okno ostrołukowe z maswerkiem. Riesentor to późnoromański portal główny, uskokowy z półkolistą archiwoltą ujmującą tympanon z Chrystusem Tronującym w mandorli w otoczeniu aniołów. Obie wieże fasady do trzeciej kondygnacji są kwadratowe, powyżej przechodzą w ośmioboki i przeprute są biforiami. Nakrywają je kamienne hełmy ostrosłupowe. Do obu wież dostawione zostały gotyckie kaplice z ostrołukowymi oknami z maswerkami. Od południa do wnętrza prowadzi zasłonięta przedsionkiem gotycka Brama Śpiewaków (Singertor) z 2. połowy XIV w. Portal ten posiada bogatą dekorację rzeźbiarską, m.in. z postaciami księcia Rudolfa IV jego żony Katarzyny Czeskiej, zaś w tympanonie ułożone szeregowo płaskorzeźby ze scenami z życia św. Pawła. Kolejny portal wejściowy mieści się w wieży południowej, to Primglöckleintor dwudzielny portal ozdobiony rzeźbą Madonny z Dzieciątkiem z 1420 r. Pod wieżą północną znajduje się Brama Orłów (Adlertor), ozdobiona rzeźbami apostołów i świętych, wśród nich patrona Wiednia św. Klemensa Hofbauera. W dodanym w 1878 r. górnym rzędzie rzeźb przestawiono cesarzy austriackich. Do północnej nawy prowadzi Brama Biskupia (Bischofstor). Dziś znajduje się w niej sklep z pamiątkami. W tympanonie tego portalu przedstawione zostały płaskorzeźbione sceny Śmierci i Koronacji Marii. Wewnątrz korpus nawowy nakrywa sklepienie sieciowe, zaś nieco niższe prezbiterium nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe, w obu częściach wsparte na potężnych filarach wiązkowych. Na filarach w zwieńczonych baldachimami niszach umieszczonych jest 77 gotyckich figur, powstałych w latach 1450-1500.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Stephansdom mimo poważnych zniszczeń z 1945 r. nadal posiada bardzo cenne i godne obejrzenia wyposażenie wnętrza. W nawie głównej przy drugim filarze umieszczona jest kamienna ambona, będąca wybitnym dziełem późnogotyckiej sztuki. Została wykonana około 1500 r. raczej przez artystę z warsztatu Niclasa Gerhaerta z Lejdy a nie jak dotąd uważano przez Antona Pilgrama. Na korpusie ambony przedstawiono cztery popiersia ojców kościoła: Augustyna, Grzegorza, Hieronima i Ambrożego. W dolnej części twórca umieścił swój autoportret w formie postaci wyglądającej przez okno. Obok przy tym samy filarze ustawiona jest gotycka rzeźba Madonny Służących z około 1340 r. Przejdźmy do początku lewej nawy, do kaplicy św. Krzyża, zamkniętej wspaniałą barokową kratą z herbem księcia Eugeniusza Sabaudzkiego, dowódcy armii austriackiej i zwycięzcy nad Turkami w bitwie pod Zentą w 1697 r. Znajduje się tu płyta nagrobna księcia Eugeniusza (zm. 1736 r.) oraz krucyfiks z naturalną brodą. Idąc dalej obok wejścia na wieżę północną napotykamy późnogotycką podstawę organów z płaskorzeźbioną postacią Antona Pilgrama, monogramem i datą 1513. Dalej na północnej ścianie tzw. Chóru Kobiecego znajdują się płyty nagrobne kościelnych dostojników. Wśród nich płyta Aleksandra, księcia mazowieckiego (zm. 1444), biskupa Trydentu i proboszcza parafii św. Szczepana z postacią zmarłego i tarczami herbowymi z polskimi orłami. W lewej nawie prezbiterium ustawiony jest późnogotycki ołtarz z Wiener Neustadt z 1447 r., ufundowany przez cesarza Fryderyka III. W polu środkowym szafiastego ołtarza znajdują się rzeźbione sceny z życia Marii. W środkowej nawie prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz główny z obrazami malowanymi przez Tobiasa Pocka, w polu głównym Ukamienowanie św. Szczepana, zaś w zwieńczeniu Wniebowzięcie Marii. W oknie za tym ołtarzem umieszczone są fragmenty gotyckich witraży z lat 1340-1350, zamontowane wtórnie w XIX w. Stąd możemy przejść do prawej nawy prezbiterium, gdzie ustawiony jest grobowiec cesarza Fryderyka III (zm. 1493), zaprojektowany przez Niclasa Gerhaerta z Lejdy. Artysta przed śmiercią zdążył jedynie wykonać płytę z pełną realizmu leżącą postacią zmarłego cesarza w stroju koronacyjnym. Z prawej nawy wchodzimy do kaplicy św. Katarzyny, w której znajduje się marmurowa chrzcielnica ozdobiona na cokole płaskorzeźbami Chrystusa, św. Jana Chrzciciela i postaciami apostołów. Chrzcielnicę wykonał Urlich Axer w 1481 r. Przy zachodnim końcu południowej nawy pod późnogotyckim baldachimem znajduje się łaskami słynąca ikona Matki Bożej z Máriapócs (Madonna von Pötsch), czczona niegdyś jako patronka Wiednia, za której wstawiennictwem Eugeniusz Sabaudzki odniósł zwycięstwo nad Turkami.

KATAKUMBY to podziemna sieć pomieszczeń i korytarzy, która ciągnie się pod prezbiterium do trzech kondygnacji w głąb. Wejście do podziemi znajduje się w wieży północnej. Pod ołtarzem głównym znajduje sie krypta cesarska założona w 1363 r. przez Rudolfa IV. Zebrano w niej 15 sarkofagów m.in. Rudolfa IV oraz 56 urn z wnętrznościami Habsburgów.

AMBONA KAPISTRANA ustawiona po północnej stronie prezbiterium, to XVIII-wieczna kamienna replika drewnianej ambony z której św. Jan Kapistran przemawiał do Wiedeńczyków w 1451 r. Powyżej ambony grupa rzeźbiarska przedstawiająca św. Jana Kapistrana depczącego ciało pokonanego Turka.

LITERATURA

Gostyński W., Wiedeń. Przewodnik, Warszawa 1985
Machowski M. Sztuka gotycka w Europie Środkowo-Wschodniej i Północnej, [w:] Sztuka Świata, Warszawa 1990
Rüttnauer G., Knaurs Kulturführer in Farbe Wien und umgebung, Augsburg 1998
Toman R., Wien. Kunst und Architektur, wyd. Ullman 2012
Strona internetowa: https://eng.archinform.net/projekte/10689.htm
Strona internetowa: https://www.wien.gv.at/wiki/index.php?title=Stephansdom

Wiedeń, katedra św. Szczepana