Wrocław, kościół św. Elżbiety

Szczegóły: | Odsłony: 3927

Wrocław, kościół św. Elżbiety

Lokalizacja: Wrocław, ul. św. Elżbiety 1/2 (51.111618, 17.030162)
Budowa: XIV w.
Styl: gotyk

Przy północno-zachodnim narożniku wrocławskiego rynku znajduje się okazały kościół św. Elżbiety. W średniowieczu był to jeden z dwóch kościołów parafialnych Wrocławia. Obecnie kościół pełni funkcję świątyni garnizonowej.

HISTORIA. Jego budowę rozpoczęto na początku XIV w., do 1318 r. wzniesiono zachodnie przęsła korpusu, do 1340 pozostałą jego część ze sklepieniami w nawach bocznych, do 1387 r. prezbiterium, sklepienie nawy głównej, zakrystię i ciąg kaplic. Przed 1387 r. rozpoczęto budowę wieży, którą ukończono dopiero w połowie XV w. W latach 30-tych XVI w. wieża została nakryta renesansowym hełmem o dzisiejszym wyglądzie. Wcześniej bo w 1525 r. kościół przejęli ewangelicy. W latach 1890-93 kościół został poddany regotycyzacji. Drugą wojnę światową kościół przetrwał bez poważniejszych zniszczeń. W 1946 r. został odebrany protestantom i przekazany katolikom z przeznaczeniem na świątynię garnizonową, którą to funkcję pełni do dziś. W 1976 r. w wyniku katastrofalnego pożaru zniszczeniu uległ dach nawy głównej, hełm wieży oraz część murów i sklepień. Ponadto zniszczone zostały drewniane ołtarze oraz bardzo cenny późnobarokowy prospekt organowy. W 1990 r. przy kościele została erygowana parafia garnizonowa.

ARCHITEKTURA. Kościół św. Elżbiety jest wielką trójnawową, dziewięcioprzęsłową bazyliką, złożoną z korpusu nawowego oddzielonego od prezbiterium pseudotranseptem. Nawy prezbiterium zakończone są trójbocznie. Do zachodniego przęsła korpusu przylega od południa czworoboczna wieża o pięciu kondygnacjach, z kruchtą w przyziemiu, nakryta hełmem renesansowym. Długość kościoła wynosi 68 m, szerokość 34 m a wysokość wieży przekracza nieznacznie 90 m. Na zewnątrz kościół otoczony jest kaplicami i kruchtami. Przy prezbiterium od północy znajduje się trójprzęsłowa zakrystia. Elewację frontową od zachodu wieńczy trójkątny szczyt ozdobiony ostrołukowymi blendami. Nawę główną i prezbiterium nakrywa stromy dach dwuspadowy, nad nawami bocznymi i kaplicami dachy jednospadowe. Na zewnątrz kościół opięty jest przyporami, przy murach nawy głównej łuki oporowe, schowane pod dachami naw bocznych. Elewacje kościoła przeprute są ostrołukowymi oknami, w nawie głównej wielkimi czterodzielnymi, w części prezbiterialnej oraz bocznych kaplicach i przybudówkach okna wypełnione są maswerkami. Od południa do wnętrza prowadzi portal ostrołukowy, profilowany, ujęty pinaklami i zwieńczony wimpergą z żabkami i kwiatonami. Wnętrza nakryte są przeważnie sklepieniami krzyżowymi, z wyjątkiem gwiaździstego nad emporą organową, trójdzielnego w kruchcie południowej i sieciowych w kruchcie od północnego-zachodu i kaplicy południowo-zachodniej. Filary międzynawowe są na rzucie wydłużonego ośmioboku. Nawa gówna otwarta jest do naw bocznych ostrołukowymi arkadami, analogicznie otwierają się kaplice do naw bocznych.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W znacznej części przepadło w czasie pożaru w 1976 r. We wczesnobarokowym ołtarzu głównym z 1652 r. umieszczona jest kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, przekazana w 2001 r. przez żołnierzy Śląskiego Okręgu Wojskowego. Po lewej stronie ołtarza także w nawie głównej prezbiterium znajduje się późnogotyckie sakrarium kamienne, wieżowe z 1455 r. dzieło Jodocusa Tauchena. W prezbiterium ustawione są też drewniane stalle z 4. ćwierci XV w. W kościele znajduje się jeden z największych na Śląsku zespołów epitafiów i nagrobków z okresu od XV do XVIII w. Do najcenniejszych należą: nagrobek Heinricha Rybischa (zm. 1544), renesansowy w kształcie dwuarkadowej loggi z leżącą postacią zmarłego; Nicolasa Rehdigera (zm. 1587), manierystyczny, wykonany przez Friedricha Grossa; Johanna Georga von Wolffa (zm. 1722), późnobarokowy, powstały według projektu Johanna Bernharda Fischera von Erlach; Hansa Sigismunda Bergera (zm. 1743), wykonany w 1744 r. przez Johanna Albrechta Siegwitza; Friedricha Wilhelma Brechera (zm. 1775), klasycystyczny, projektowany przez Carla Langhausa. Na emporze nawy głównej umieszczony jest zrekonstruowany w latach 2017-2022 późnobarokowy prospekt organowy wraz 54-głosowymi organami. Pierwotne organy wykonał w latach 1750-1761 organmistrz Michael Engler oraz jego pomocnicy Gottlieb Benjamin Engler i Gottlieb Ziegler. Autorami prospektu byli rzeźbiarze Johann Albecht Siegwitz a po jego śmierci Leopold Jaschke. W związku z tym, że kościół pełni funkcję świątyni garnizonowej, urządzono kaplice boczne poświęcone Polskiemu Państwu Podziemnemu, Lotnikom Polskim oraz Zesłańcom Sybiru. Powstała też kaplica Rajców Miejskich Wrocławia. Na wieży wiszą trzy dzwony, w tym dwa gotyckie. Jeden z nich o wadze 3,5 tony wykonał w 1471 r. Mathias Haubnitz z Brna na Morawach.

Rzut poziomy za: Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995

LITERATURA

Antkowiak Z., Kościoły Wrocławia, Wrocław 1991
Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005
Zlat M., Sztuka polska T. 3. Renesans i manieryzm, Warszawa 2010
Strona internetowa: http://www.elzbieta.archidiecezja.wroc.pl

Wrocław, kościół św. Elżbiety