Gdańsk, kościół św. Jana

Szczegóły: | Odsłony: 3038

Gdańsk, kościół św. Jana

Lokalizacja: Gdańsk, Świętojańska 50 (54.351867, 18.656573)
Budowa: 2. połowa XIV w. - 1466
Styl: gotyk

HISTORIA. Kościół św. Jana jest najmłodszą świątynią Głównego Miasta. Zbudowany został w dwóch etapach, w pierwszym okresie od 2. połowy XIV w. do początku XV w. wzniesiono jednonawowe prezbiterium, transept i trójnawowy korpus. W drugim etapie od 1. połowy XV w. do 1465 r. rozbudowano prezbiterium, powiększono transept, podwyższono mury korpusu i wzniesiono wieżę. W latach 1463-66 założono sklepienia i ukończono budowę wieży, co było możliwe dopiero po upadku Zakonu Krzyżackiego, który utrudniał wznoszenie wysokich wież. W 2. połowie XV w. dobudowano jeszcze kaplicę południową, wtedy też kościół uzyskał obecną formę architektoniczną. W 1456 r. kościół stał się świątynią parafialną, zaś w 1559 r. przeszedł w posiadanie parafii ewangelickiej, w rękach której pozostawał do 1960 r. Został uszkodzony w 1945 r. w czasie sowieckiej ofensywy na Gdańsk i po zakończeniu II wojny światowej nie pełnił już funkcji sakralnych, powoli niszczejąc.

ARCHITEKTURA. Jest to dużych rozmiarów gotycki kościół złożony z trójnawowego, czteroprzęsłowego korpusu halowego, transeptu o dwuprzęsłowych ramionach oraz również halowego, trójnawowego i trójprzęsłowego prezbiterium. Od północy do prezbiterium przylega zakrystia, zaś od południa w narożu prezbiterium i transeptu dostawiona jest kaplica. zachodu do korpusu przylega masywna wieża, zbudowana na rzucie kwadratu, czterokondygnacyjna, ozdobiona fryzem szachownicowym nad przyziemiem, zaś w wyższych kondygnacjach dekorowana blendami i płycinami. Nakryta jest dachem namiotowym i zwieńczona wieżyczką z latarnią. Kościół na zewnątrz opięty jest przyporami, elewacja wschodnia jest znacznie odchylona od pionu i wzmocniona masywnymi przyporami. Szczyty zachodnie naw bocznych, są siedmioosiowe z lizenami przechodzącymi w sterczyny, w polach między lizenami smukłe blendy przecięte gzymsami. Szczyty ramion transeptu czteroosiowe z szerokimi profilowanymi blendami. Zarówno część prezbiterialna jak i nawy korpusu nakryte są trzema osobnymi dachami dwuspadowymi. Wnętrze nakryte jest sklepieniami gwiaździstymi, wsparte na ośmiobocznych filarach. W kościele zachowało się kilka gotyckich portali, w tym dwa do wieży od południa i północy oraz dwa w szczytowych ścianach transeptu, z kamiennymi nadprożami na konsolach, portale w transepcie przedzielone filarem na osi.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Większość bogatego wyposażenia, uległo zniszczeniu bądź przeniesione zostało do innych kościołów. Najwięcej zabytków pochodzących z kościoła św. Jana oglądać można w kościele Mariackim. Są to: wspaniały prospekt organowy z lat 1625-27, manierystyczna ambona z 1617 r., gotyckie stalle i ława starszyzny kościelnej z 1672 r. Cennymi zabytkami pochodzącym ze świętojańskiej świątyni są też: krucyfiks znajdujący się w kościele św. Trójcy oraz przechowywany w gdańskim Muzeum Narodowym obraz Uczta Baltazara z 1618 r. W ogołoconym wnętrzu kościoła obejrzeć możemy manierystyczny ołtarz główny, wykonany przez Abrahama van den Blocke w latach 1599-1612. Ołtarz posiada skomplikowany program ikonograficzny, oparty na żywocie patrona świątyni, w jego centralnej części widnieje scena Chrztu w Jordanie. Zachowało się też epitafium Nataniela Schrődera, ozdobione figurą lwa z obeliskiem na grzbiecie. Pocieszające jest, że po zakończeniu trwającego właśnie remontu kościoła, są szanse na powrót niektórych tu opisanych zabytków na pierwotne miejsce przy ulicy Świętojańskiej.

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Friedrich J., Gdańskie zabytki architektury, Gdańsk 1997
Krzyżanowski L., Gdańsk, 1977
Strona internetowa: http://www.brygida.gdansk.pl/

Gdańsk, kościół św. Jana