Wilno, kościół śś. Piotra i Pawła

Szczegóły: | Odsłony: 1677

Wilno, kościół śś. Piotra i Pawła na Antokolu

Lokalizacja: Wilno - Antokol, Antakalnio g. 1 (54.694151, 25.305982)
Budowa: 1677-1682
Architekt: Jan Zaor
Styl: barok

Kościół śś. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie słynie ze swojego wspaniałego barokowego wystroju wnętrza, którego powstanie zawdzięczamy mecenatowi hetmana Michała Kazimierza Paca. Program ideowy wystroju wnętrza jest odbiciem sarmackiej pobożności i zarazem magnackiej pychy fundatora, który zaplanował świątynię jako swoje mauzoleum i pomnik wychwalający jego dokonania wojenne.

HISTORIA. Kościół został zbudowany w latach 1668-76 przez architekta Jana Zaora z Krakowa. Było to wotum dziękczynne Michała Kazimierza Paca, hetmana wielkiego litewskiego za oswobodzenie Wilna w 1661 r. z pod okupacji rosyjskiej. W latach 1677-1682 wzniesiono obok kościoła budynki klasztorne dla zakonu kanoników laterańskich. W 1864 r. po upadku powstania styczniowego władze carskie zlikwidowały klasztor a jego zabudowania zostały zamienione na koszary. W czasach sowieckich kościół był jednym z niewielu czynnych wileńskich kościołów.

ARCHITEKTURA. Barokowy kościół złożony jest z dwuprzęsłowego korpusu, ujętego po bokach parami kaplic, transeptu z kopułą nad skrzyżowaniem naw i prezbiterium zamkniętego półkolistą apsydą z przybudówkami zakrystyjnymi po bokach. Fasada kościoła jest dwukondygnacjowa, trójdzielna, ujęta dwiema wieżami. Część środkowa wydzielona jest parami kolumn korynckich dźwigających w dolnej kondygnacji balkon zaś w górnej przerwany odcinkowy naczółek, wpisany w trójkątny szczyt. W wnękach w bocznych polach górnej kondygnacji umieszczone są rzeźby śś. Piotra i Pawła. W środkowym polu nad oknem umieszczony jest napis Regina Pacis funda nos in pace (Królowo Pokoju umocnij nas w pokoju). W słowach Regina Pacis zawarta jest gra słów i mogą one też oznaczać Królowo Paca. W dolnej kondygnacji nad portalem umieszczony jest herb rodu Paców – Gozdawa. Wieże w dolnej części są okrągłe a w górnej części przechodzą w ośmioboki, nakryte są niewielkimi kopułkami. Elewacje boczne kościoła opięte są pilastrami. Ściany ramion transeptu i prezbiterium zwieńczone są trójkątnymi szczytami. Nawa, ramiona transeptu i prezbiterium nakryte są dachami dwuspadowymi, nad nawami bocznymi dachy jednospadowe. Kopuła wsparta na wysokim, ośmiobocznym tamburze, opiętym parami pilastrów i zwieńczona latarnią. Wewnątrz ściany opięte są parami piastrów korynckich, dźwigających sklepienia kolebkowe z lunetami na gurtach.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Wysokiej klasy dekoracja rzeźbiarska i sztukatorska została wykonana przez grupę włoskich rzeźbiarzy w latach 1677-1684 i do 1702 r. Wśród artystów tych największym kunsztem wyróżniali się Giovanni Pietro Perti i Giovanni Maria Galli. Dekoracja obejmuje ponad dwa tysiące figur i ogromną liczbę detali, reprezentujących bogaty program teologiczny ale też tematy militarne i heraldyczne. Wśród licznych figur uwagę zwracają postacie Chrystusa Zbawiciela, Jana Chrzciciela czy kostuchy symbolizującej śmierć. Ważną częścią wystroju jest także dekoracja malarska wykonana przez Micheleangelo Palloniego. W prezbiterium umieszczony jest obraz Pożegnanie śś. Piotra i Pawła, malowany przez Franciszka Smuglewicza. Po jego bokach ustawione są rzeźby czterech proroków: Daniela, Jeremiasza, Izajasza i Eliasza, wykonane w 1804 r. przez Kazimierza Jelskiego. W narożnym filarze przy prezbiterium we wnęce umieszczony jest figura Chrystusa Madryckiego, dar papieża Innocentego XII dla wojewody wileńskiego Jana Kazimierza Sapiechy z 1700 r., pierwotnie przechowywany w pobliskim kościele trynitarzy na Antokolu. Rokokowa ambona została wykonana w 1803 r. przez Giovanniego Baretto i Nicolo Piano z Mediolanu. Z 1905 r. pochodzi wspaniały ażurowy żyrandol wykonany przez artystów z Lipawy (dziś Łotwa). W przyziemiu północnej wieży ustawione są dwa kotły tureckie, zdobyte przez hetmana Paca w bitwie pod Chocimiem w 1673 r. Hetman został pochowany w kościele, pierwotnie grób usytuowany był w przedsionku i nakrywała go płyta z napisem Hic iacet peccator Pac (tu leży grzesznik Pac). Po tym jak w końcu XVII w. piorun uszkodził płytę, szczątki fundatora przeniesiono do podziemi a płytę po naprawie uszkodzeń wmurowano w ścianę przed wejściem głównym.

Rzut poziomy za: Leksykon zabytków kresów północnowschodnich

LITERATURA

Karpowicz M., Artyści włoscy w Wilnie w wieku XVI w., [w:] Kultura artystyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce baroku, Warszawa 1995
Kłos J., Wilno. Przewodnik krajoznawczy, Wilno 1937
Krajewski J., Wilno i okolice. Przewodnik, Pruszków 2013
Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980
Osip-Pokrywka Mirosław i Magdalena, Leksykon zabytków kresów północnowschodnich, wyd. Arkady, Warszawa 2015
Sztuka polska t. IV. Wczesny i dojrzały barok (XVII w.), wyd. Arkady, Warszawa 2013

Wilno, kościół śś. Piotra i Pawła