Wilno, kościół śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty

Szczegóły: | Odsłony: 1051

Wilno, kościół śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty

Lokalizacja: Wilno – Stare Miasto, Šv. Jono g. 12 (54.682643, 25.288567)
Budowa: XV w., 1739-62
Architekt: Jan Krzysztof Glaubitz (przebudowa)
Styl: gotyk, późny barok

HISTORIA. Pierwszy kościół zbudowany został z fundacji Władysława Jagiełły, krótko po zawarciu unii w Krewie. Po zniszczeniu przez pożar został odbudowany w 1426 r. przez księcia Witolda. Jeszcze w XV w. na jego miejscu wzniesiono kolejny gotycki kościół, którego bryła mimo licznych zmian dotrwała do naszych czasów. W 1571 r. król Polski Zygmunt August przekazał świątynię zakonowi jezuitów. W 1737 r. kościół został zniszczony przez pożar a następnie w latach 1739-62 przebudowany według projektu Jana Krzysztofa Glaubitza. Architekt ten zaprojektował też późnobarokowy wystrój wnętrza, który składał się z 23 ołtarzy. Kościół pozostawał w rękach jezuitów do kasaty zakonu w 1773 r. W latach 1825-29 wnętrze kościoła zostało przebudowane w stylu klasycystycznym pod kierunkiem architekta Karola Podczaszyńskiego. W czasie prac bezpowrotnie zniszczono część późnobarokowego wyposażenia, skuto stiuki i zamalowano freski oraz usunięto 13 ołtarzy. W czasie sowieckiej okupacji Wilna kościół został zamieniony na magazyn a w 1979 r. urządzono w nim Muzeum Myśli Postępowej. Dopiero w 1991 r. świątynia została zwrócona katolikom.

ARCHITEKTURA. Kościół złożony jest z trójnawowego, sześcioprzęsłowego halowego korpusu z obejściem wokół niewyodrębnionego prezbiterium. Do naw bocznych dostawione są kaplice, trzy od południa i cztery od północy. Późnobarokowa fasada jest trójdzielna i trójkondygnacjowa, podzielona licznymi kolumnami. W dolnej kondygnacji na osi umieszczony jest klasycystyczny portal, w polach wyższej kondygnacji znajdują się trzy wydłużone półkoliste okna. Najwyższa kondygnacja ujęta jest spływami wolutowymi i zwieńczona szczytem z przerwanym naczółkiem. Gładkie elewacje boczne od północy i południa rozczłonkowane są gotyckimi przyporami. Wnętrze oświetlają okna ostrołukowe, dwu i trójdzielne. Nawę główną nakrywa spłaszczony dach dwuspadowy, nad nawami bocznymi dachy jednospadowe. Wewnątrz nawa główna nakryta sklepieniami żaglastymi na gurtach wspartymi na ośmiobocznych filarach.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA pochodzi przeważnie z XVIII i XIX w. Składa się na nie 7 późnobarokowych ołtarzy, które powstały w latach 1745-1762 według projektu Jana Krzysztofa Glaubitza. Przy ich tworzeniu czynni byli rzeźbiarze, sztukatorzy i malarze, wśród których trzeba wymienić Johanna Hedela, Michaela Schicka i Józefa Moszyńskiego. Wszystkie te ołtarze ustawione są w części prezbiterialnej. Najbardziej okazały jest ołtarz główny, który posiada wręcz teatralną strukturę. W jego centralnej części umieszczona jest ogromna stiukowa scena Chrztu w Jordanie, natomiast w niszy poniżej znajduje się rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego. Cennym zabytkiem jest późnobarokowy prospekt organowy, pochodzący z kościoła jezuitów w Połocku. Przy ścianach kościoła ustawione są pomniki poświęcone wybitnym Polakom: 1. Adama Mickiewicza, ufundowany w 1899 r. w setną rocznicę urodzin poety przez Józefa Montwiłła, z popiersiem wykonanym przez krakowskiego rzeźbiarza Marcelego Guyskiego; 2. Edmunda Antoniego Odyńca; 3. Ludwika Kondratowicza znanego bardziej jako Władysław Syrokomla, wykonany w 1908 r. przez Piusa Welońskiego; 4. tablica poświęcona Tadeuszowi Kościuszce, wykonana w 1917 r. przez Antoniego Wiwulskiego; 5. popiersie Stanisława Moniuszki umieszczone na chórze muzycznym. Zachował się też pomnik nagrobny biskupa wileńskiego i rektora tutejszego uniwersytetu Hieronima Stroynowskiego (zm. 1815), wykonany według projektu Karola Podczaszyńskiego. Interesujące wyposażenie posiadają także kaplice przylegające do naw bocznych. Wyróżnia się kaplica św. Anny, do której prowadzi okazały rokokowy portal wejściowy. We wnętrzu znajduje się późnobarokowy ołtarzu główny z XVIII w. z krucyfiksem otoczonym drzewem winorośli.

DZWONNICA wolnostojąca, wysoka na 63 metry, zbudowana na planie kwadratu, pięciokondygnacyjna, nakryta niewielkim hełmem zwieńczonym krzyżem. Dolne partie zostały wzniesione w 2. połowie XVI w., podwyższona w XVIII w.,

LITERATURA

Czarnowski R.J., Wilno. Dzieje i obraz miasta, Warszawa 2016
Kłos J., Wilno. Przewodnik krajoznawczy, Wilno 1937
Krajewski J., Wilno i okolice. Przewodnik, Pruszków 2013
Osip-Pokrywka Mirosław i Magdalena, Leksykon zabytków kresów północnowschodnich, Warszawa 2015
Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, oprac. zb., Warszawa 2016

Wilno, kościół śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty