pomorskie
Lokalizacja: Gdańsk, Świętego Ducha (54.350328, 18.653757)
Budowa: 1678-81
Budowniczy: Tylman von Gameren
Styl: barok
HISTORIA. Kaplica Królewska w Gdańsku jest jednym z piękniejszych przykładów barokowej sztuki sakralnej na Pomorzu. Interesująca jest też historia jej powstania. Kiedy w XVI w. dominujący w Gdańsku protestanci przejęli kontrolę nad kościołem Mariackim powstała konfliktowa sytuacja. W kościele odbywały się luterańskie nabożeństwa a proboszczem nadal był katolicki duchowny, mianowany przez biskupa włocławskiego. Katolicy wspierani przez polskich monarchów przez dwa wieki bezskutecznie domagali się zwrotu świątyni. Dopiero wizyta króla Jana III Sobieskiego w Gdańsku na przełomie lat 1677/1678 doprowadziła do wzniesienia obecnej świątyni przy ulicy św. Ducha, na terenie należącym do katolickiej plebani. Prace budowlane prowadzone były w latach 1678-81 według projektu wybitnego architekta Tylmana von Gameren pod kierunkiem budowniczego miejskiego Bertela Ranischa. W 1945 r. Kaplica Królewska nie ucierpiała zbyt mocno, uszkodzenia dotknęły tylko dachów i sklepień. Prawie całkowitemu zniszczeniu uległa za to zachodnia kamienica boczna. Prace rekonstrukcyjne ciągnęły się do lat 70-tych XX w. i przywróciły świątyni pierwotną formę.
ARCHITEKTURA. Kaplica została wkomponowana między dwie wąskie szczytowe kamieniczki. Zbudowana została na planie prostokąta o części centralnej, wydzielonej arkadami na filarach, wspierających kopułę na wysokim tamburze. Fasada podzielona jest pilastrami na trzy części, z których środkowa jest najszersza. Trójdzielność fasady znajduje odpowiednik w trzech kopułach, wielkiej środkowej nieco cofniętej i dwóch mniejszych narożnych. Środkowa kopuła wznosi się na ośmiobocznym tamburze i zwieńczona jest niewielką latarnią. Niski portal główny ujęty jest dwiema kolumnami, dźwigającymi belkowanie z przerwanym przyczółkiem, powyżej znajduje się okno zamknięte naczółkiem odcinkowym, nad którym dwa aniołki podtrzymują herby Rzeczypospolitej i króla Jana III Sobieskiego. Kamienna dekoracja rzeźbiarska jest zapewne dziełem Andreasa Schlütera młodszego, który zasłynął później ze swoich prac w Warszawie i Berlinie. W bocznych polach fasady znajdują się portale wejściowe a nad nimi okna zamknięte trójkątnymi naczółkami. Portal środkowy prowadzi na wewnętrzny dziedziniec plebanii, sama zaś kaplica usytuowana jest na piętrze. Pozostałe części wnętrza sklepione są krzyżowo. W XIX w. wnętrze świątyni zostało znacznie przekształcone m.in. poprzez wprowadzenie empor.
LITERATURA
Friedrich J., Gdańskie zabytki architektury, Gdańsk 1997
Krzyżanowski L., Gdańsk, 1977
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, t. 2, Pomorze, wyd. Arkady
Kościoły w Gdańsku opisane na stronie zabytkowekoscioly.net
Gdańsk, bazylika Wniebowzięcia NMP
Gdańsk, katedra Trójcy Świętej, NMP i św. Bernarda
Gdańsk, kościół św. Bartłomieja
Gdańsk, kościół św. Brygidy
Gdańsk, kościół św. Ducha (kaplica Królewska)
Gdańsk, kościół św. Elżbiety
Gdańsk, kościół św. Jakuba
Gdańsk, kościół św. Jana
Gdańsk, kościół św. Jóżefa
Gdańsk, kościół św. Katarzyny
Gdańsk, kościół św. Mikołaja
Gdańsk, kościół św. Piotra i św. Pawła
Gdańsk, kościół św. Trójcy