Gdańsk, kościół św. Mikołaja, dominikanów

Szczegóły: | Odsłony: 3402

Gdańsk, kościół św. Mikołaja, dominikanów

Lokalizacja: Gdańsk, ul. Świętojańska 72 (54.352245, 18.651732)
Budowa: po 1349 - 1487
Styl: gotycki

HISTORIA. Kościół świętego Mikołaja należy do najstarszych obok kościoła św. Katarzyny gdańskich świątyń. Pierwotny kościół zbudowany został około 1190 r. jako budowla drewniana. W 1227 r. za sprawą księcia Świętopełka przeszedł w ręce przybyłych z Krakowa dominikanów, którzy jeszcze przed 1239 r. wznieśli niewielki, murowany kościół salowy i zabudowania klasztorne. Kościół dominikanów był być może pierwszą ceglaną budowlą w Gdańsku. Około 1348 r. ruszyła rozbudowa kościoła i zabudowań klasztornych. W wyniku tych prac ukształtowała się obecna świątynia. W 1487 r. wnętrze kościoła nakryto jeszcze sklepieniami gwiaździstymi. W okresie nasilenia nastrojów reformacyjnych w Gdańsku kościół dominikanów podobnie jak inne świątynie został odebrany katolikom. Zakonnicy odzyskali kościół w 1578 r. i opiekowali się nim aż do zlikwidowania klasztoru przez władze pruskie w latach 30-tych. XIX w., kiedy to kościół stał się katolicką świątynią parafialną. W czasie działań wojennych w 1945 r. cały Gdańsk legł w gruzach, zniszczeniu lub poważnemu uszkodzeniu uległy wszystkie kościoły Śródmieścia za wyjątkiem właśnie kościoła św. Mikołaja.

ARCHITEKTURA. Gotycki, halowy kościół złożony z sześcioprzęsłowego, trójnawowego korpusu oraz wydłużonego czteroprzęsłowego prezbiterium zamkniętego ścianą prostą. Do prezbiterium od południa przylegają zakrystia i wieża, zaś od północy kaplica św. Krzyża (dawniej św. Jacka). Wieża wstawiona jest między zakrystię a nawę południową, w dolnej część kwadratowa, rozczłonkowana ostrołukowymi blendami, przechodząca w ośmioboczną z półkolistymi wnękami, nakryta ostrosłupowym dachem. Kaplica św. Krzyża posiada barokowy portal i stiukową dekorację z XVIII w. Elewacje boczne kościoła rozczłonkowane są dużymi ostrołukowymi oknami, w elewacji południowej naprzemiennie z rozpoczynającymi sie od połowy okien ostrołukowymi blendami. Dzięki temu, że przypory zostały wciągnięte do wnętrza świątyni w nawach bocznych utworzyły się płytkie kaplice. Zachodnia elewacja jest trójosiowa, opięta przyporami i zwieńczona trójdzielnym szczytem, przeprutym okrągłymi otworami. Szczyt prezbiterium ozdobiony jest dwiema dużymi blendami i zwieńczony sterczynami. Kościół nakrywają dachy dwuspadowe, nad prezbiterium i nawą środkową wspólny, nad nawami bocznymi oddzielne. Wnętrza nakryte są sklepieniami gwiaździstymi wspartymi w korpusie nawowym na ośmiobocznych filarach.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Kościół posiada bogate i co ważne w większości pierwotne wyposażenie wnętrza pochodzące przeważnie z XVII i XVIII w. Zachował się też sporo zabytków średniowiecznych. Na ścianach prezbiterium widnieje gotycka polichromia, wykonana w latach 1430-40, przedstawiająca sceny pasyjne na tle krajobrazu i widoków architektonicznych. Gotycka jest także Grupa Ukrzyżowania, umieszczona w belce tęczowej i wiązana z warsztatem gdańskiego rzeźbiarza Mistrza Pawła. Jeszcze starsze są: rzeźbiona Pieta z początku XV w. oraz niderlandzki obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z tegoż czasu. W jednym z bocznych ołtarzy znajduje się łaskami słynąca XV-wieczna ikona Matki Boskiej, przywieziona po II wojnie światowej z lwowskiego kościoła dominikanów. Z 1. połowy XVI w. pochodzą późnogotyckie ławy stalli, które około 1730 r. uzupełnione zostały o zaplecki z dwudziestoma czterema płaskorzeźbionymi scenami z życia Chrystusa. Na barokowe wyposażenie składa się ołtarz główny i dziesięć bocznych, ławy i konfesjonały, ambona, chrzcielnica oraz prospekt organowy. Szczególnie godny uwagi jest ołtarz główny wypełniający wschodnią ścianę prezbiterium. Jest to kilkukondygnacyjna konstrukcja, z kolumnami dźwigającymi wydatne belkowanie i licznymi figurami ustawionymi między kolumnami i po bokach ołtarza, z których największe przedstawiają śś. Mikołaja, Jacka, Kazimierza i Wacława. W centralnej części ołtarza umieszczony jest obraz koronacji św. Mikołaja, przypisywany uczniom lub naśladowcom gdańskiego malarza Hermana Hana. Bogato zdobiony jest prospekt organowy, powstały w 1755 r., w jego centralnej części umieszczona jest figura Matki Bożej adorowanej przez anioły, z tego samego czasu pochodzą organy. Warto zwrócić uwagę na kilka epitafiów znajdujących się w kościele, szczególnie interesujące są dwa z nich, ukazujące klęczące postacie zmarłych fundatorów, pochodzące z 1. ćw. XVII w.

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Friedrich J., Gdańskie zabytki architektury, Gdańsk 1997
Krzyżanowski L., Gdańsk, 1977
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, t. 2, Pomorze, wyd. Arkady
Sztuka polska t. 2, Gotyk, opr. zb., wyd. Arkady, Warszawa 2010
Strona internetowa: http://www.gdansk.dominikanie.pl/index.php

Gdańsk, kościół św. Mikołaja, dominikanów