Gdańsk, kościół św. Katarzyny

Szczegóły: | Odsłony: 3424

Gdańsk, kościół św. Katarzyny

Lokalizacja: Gdańsk, Profesorska 3 (54.354037, 18.651159)
Budowa: 2. połowa XIV w. - 1486
Styl: gotyk

HISTORIA. Kościół św. Katarzyny jest obok kościoła św. Mikołaja najstarszą gdańską świątynią. W średniowieczu uważano go za najważniejszą budowlę sakralną Starego Miasta. Pierwotny kościół wzniesiony na przełomie XII i XIII w. zastąpiony został obecną budowlą, która zaczęto budować w 2. połowie XIV w. W pierwszym etapie do początku XV w. wzniesiono trójnawowy korpus oraz prezbiterium. Dopiero około połowy XV w. powiększono prezbiterium o dwie nawy boczne oraz rozpoczęto budowę masywnej wieży, którą ukończono w 1486 r. Następnie w 1634 r. wieża została nakryta wspaniałym barokowym hełmem, który spłonął w 1905 r. Wtedy też ogień zniszczył, pochodzący z 1735 r. carillon, złożony z trzydziestu pięciu dzwonów. Największe jednak zniszczenia dotknęły kościół w 1945 r., kiedy runęły sklepienia i znów spłonął odtworzony w 1908 r. hełm. W 1953 r. runął południowy szczyt prezbiterium i dopiero wtedy rozpoczęły się prace przy odbudowie kościoła. W 2006 r. doszło do kolejnego poważnego pożaru kościoła, w czasie którego zawaliły się dachy kościoła. Prace renowacyjne nadal trwają. Warto wspomnieć, że w 1525 r. kościół przeszedł w ręce protestantów, którzy pozostawali w jego posiadaniu do 1945 r., wreszcie w 1947 r. opiekę nad kościołem przejęli karmelici trzewiczkowi, którzy sprawują ją do dzisiaj.

ARCHITEKTURA. Kościół św. Katarzyny to dużych rozmiarów gotycka świątynia o układzie halowym, złożona z trójnawowego i pięcioprzęsłowego korpusu oraz również trójnawowego prezbiterium o trzech przęsłach. Południowa nawa prezbiterium jest dwukrotnie szersza od nawy południowej korpusu. Do prezbiterium od północy przylegają dwie zakrystie, jednoprzęsłowa i trójprzęsłowa. Od zachodu dostawiona jest wieża o czterech kondygnacjach, rozczłonkowana blendami i nakryta hełmem o zdwojonej latarni, z narożnymi wieżyczkami. Po obu stronach wieży dobudowane są kaplice, ciąg czterech kaplic znajduje się jeszcze przy południowej nawie. Na zewnątrz korpus opięty jest przyporami, elewacja wschodnia jest trójosiowa, w części środkowej z ukośnymi przyporami, które są pozostałością pierwotnego prezbiterium, zamkniętego wielobocznie. Nad każdą z naw prezbiterium znajdują się szczyty lizenowo-sterczynowe o różnorodnych podziałach. Korpus nawowy nakryty jest stromym dachem dwuspadowym, zaś nawy prezbiterium nakryte są osobnymi dachami dwuspadowymi. Niskie wnętrze nakryte jest sklepieniami gwiaździstymi w prezbiterium i środkowej nawie korpusu oraz kryształowymi w bocznych nawach korpusu. Sklepienia wsparte są na ośmiobocznych filarach międzynawowych, arkady międzynawowe i tęczowa są ostrołukowe. Do wnętrza prowadzi gotycki ostrołukowy portal.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Na ścianach obejrzeć można pozostałości gotyckich malowideł m.in. scenę Zabójstwa biskupa Stanisława z 3. ćw. XV w. na filarze nawy południowej. Mimo pożarów i zniszczeń wojennych z dawnego wyposażenia zachowało się trochę cennych zabytków. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Ukrzyżowania z panoramą Gdańska w tle, namalowany przez Antona Möllera w 1610 r. W tęczy umieszczona jest grupa Ukrzyżowania z około 1510 r. Interesujący jest też późnogotycki rzeźbiony ołtarz z około 1500 r. W jego szafie środkowej znajduje się scena Koronacji Marii, w predelli Ostatnia Wieczerza a na skrzydłach śś. Anna Samotrzeć i Erazm. Z dzieł snycerskich wyróżniają się ambona z 1638 r. i manierystyczna chrzcielnica z 1585 r. W kościele znajdują się też kamienne epitafia, wśród nich obeliskowe epitafium astronoma Jana Heweliusza z medalionem portretowym.

LITERATURA

Friedrich J., Gdańskie zabytki architektury, Gdańsk 1997
Grzelachowski S., Kościół św. Katarzyny w Gdańsku, [w:] Spotkania z zabytkami 10/2006
Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Krzyżanowski L., Gdańsk, 1977
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, t. 2, Pomorze, wyd. Arkady
Strona internetowa: http://www.gdansk.karmelici.pl/

Gdańsk, kościół św. Katarzyny