Wrocław, kościół św. Krzyża

Szczegóły: | Odsłony: 5686

Wrocław, kościół św. Krzyża

Lokalizacja: Wrocław, pl. Kościelny 1 (51.115,17.043889)
Budowa: 1288-XIV w.
Styl: gotyk

HISTORIA. Fundatorem kościoła był w 1288 r. książę wrocławski Henryk IV Prawy, który chciał z niego uczynić rodowe mauzoleum. Prace budowlane postępowały bardzo szybko, skoro jeszcze przed konsekracją, która nastąpiła w 1295 r., został tu pochowany sam fundator, zamordowany w 1295 r. Budowa kontynuowana była w latach około 1320-30 kiedy to ukończono prezbiterium i wzniesiono mury obwodowe korpusu do wysokości okien oraz w latach około 1340-1371 kiedy ukończono korpus. Do końca XIV w. wzniesiono obie wieże a w 1484 r. południowa wieża została nakryta hełmem wykonanym przez mistrza Stephana z Miśni. Kościół został zdewastowany przez wojska szwedzkie w czasie wojny trzydziestoletniej, które zamieniły kościół w stajnie i magazyn. Po odbudowie w połowie XVII w. kościół zyskał barokowy wystrój wnętrza, uzupełniany także w XVIII w. m.in. o prospekt organowy. W latach 1843-66 usunięto barokowe wyposażenie zastępując je neogotyckim. Kościół poważnie ucierpiał w czasie oblężenia Wrocławia w 1945 r., zawaliły się wtedy sklepienia, zniszczeniu uległo też wyposażenie wnętrza. W czasie odbudowy w latach 1946-56 usunięto chór muzyczny i resztki neogotyckiego wystroju. Ciekawostkę stanowi fakt, że w kościele dolnym p.w. św. Bartłomieja do 1956 r. odprawiano nabożeństwa w języku niemieckim, a następnie przekazano go grekokatolikom.

ARCHITEKTURA. Jest to kościół gotycki, murowany z cegły, dwukondygnacjowy i zbudowany na planie krzyża o długości 58,5 metra i szerokość 26,6 metra. Złożony jest z trójnawowego halowego korpusu, transeptu i trójprzęsłowego prezbiterium. Prezbiterium oraz jednoprzęsłowe ramiona transeptu zamknięte są pięciobocznie. Przy korpusie w narożach przy ramionach transeptu dostawione są dwie wieże od południa i północy. Do prezbiterium od północy przylegają dwuprzęsłowa zakrystia i zamknięty trójbocznie kapitularz. Na zewnątrz kościół opięty jest uskokowymi przyporami. Przęsła naw bocznych nakryte są osobnymi dachami dwuspadowymi. Szczyty zachodnie i przęseł naw bocznych rozczłonkowane są ostrołukowymi blendami. Nad nawą i prezbiterium dach dwuspadowy o wspólnej kalenicy, podobne dachy nakrywają ramiona transeptu. Wieża południowa nakryta jest kamienną iglicą. Okna ostrołukowe trójdzielne z maswerkami, od zachodu duże okno sześciodzielne z maswerkiem. Zachowały się kamienne portale gotyckie, m.in. prowadzący od południa do dolnego kościoła oraz w górnym kościele z nawy północnej do wieży z płaskorzeźbionym tympanonem z przedstawieniem Tronu Łaski z fundatorami. Wewnątrz arkada tęczy i arkady międzynawowe ostrołukowe. Sklepienie w prezbiterium, w ramionach transeptu i zachodnich przęsłach korpusu krzyżowo-żebrowe, w dwóch wschodnich przęsłach korpusu i środkowym przęśle transeptu gwiaździste czteroramienne. W nawach bocznych sklepienia trójodporowe.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Składa się na nie gotycki penaptyk z Przecławia w ołtarzu głównym, kilka barokowych ołtarzy bocznych oraz płyty nagrobne i epitafia, w tym biskupa wrocławskiego Nankera (zm. 1341). W kościele znajdował się pomnik nagrobny Henryka IV Prawego, który po 1945 r. został przeniesiony do Muzeum Narodowego we Wrocławiu i jest tam eksponowany jako jedno z najwybitniejszych dzieł śląskiej rzeźby sepulkralnej.

Rzut poziomy za: Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005

LITERATURA

Antkowiak Z., Kościoły Wrocławia, Wrocław 1991
Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 199
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005

Wrocław, kościół św. Krzyża