Wrocław, katedra św. Jana Chrzciciela

Szczegóły: | Odsłony: 13145

Wrocław, katedra św. Jana Chrzciciela

Lokalizacja: Wrocław, pl. Katedralny 18 (51.114207, 17.046585)
Budowa: 1244-XVI w.
Styl: gotyk

Katedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu jest najstarszą gotycką katedrą wzniesioną w Polsce. Ogromnych rozmiarów budowla kryje w sobie wiele cennych zabytków sztuki sakralnej.

HISTORIA. Katedra wrocławska położona jest w najstarszej dzielnicy miasta, na Ostrowie Tumskim. Pierwsza murowana świątynia została tu wzniesiona w latach 80-tych X w., i po utworzeniu biskupstwa wrocławskiego w 1000 r. pełniła funkcję pierwszej katedry. Na jej miejscu Bolesław Chrobry wzniósł na początku XI w. katedrę, która została zniszczona w czasie reakcji pogańskiej i najazdu czeskiego w latach 1037-38. Następną katedrę wrocławską wzniesiono z fundacji Kazimierza Odnowiciela w 3. ćw. XI w. Przetrwała ona do 3. ćw. XII w. kiedy to z inicjatywy biskupa Waltera z Malonne, rozpoczęła się budowa kolejnej świątyni katedralnej. Powstała wtedy romańska bazylika z transeptem i dwuwieżową fasadą zachodnią. Wreszcie w 1244 r. rozpoczęła się budowa wczesnogotyckiego chóru (prezbiterium) z prostokątnym obejściem, który zachowany do dziś w niezmienionej formie jest najstarszą na ziemiach polskich budowlą gotycką. Na początku XIV w. rozpoczęła się budowa obecnego korpusu nawowego, która trwała do 2. połowy tego wieku. W latach 1346-69 do wschodniego obejścia chóru Mistrz Pieszko dostawił kaplicę Mariacką, ufundowaną przez biskupa wrocławskiego Przecława z Pogorzeli. W wiekach XV i XVI kontynuowano budowę wież, wznoszono tez kaplice i kruchty między przyporami. W XVII i XVIII w. dostawiono do katedry kilka okazałych barokowych kaplic. W 1945 r. katedra została zniszczona w około 70%, po wojnie była odbudowywana w latach 1946-51 a w następnych latach prowadzono długotrwałe prace konserwatorskie. W latach 1988-91 wieże fasady zachodnie otrzymały smukłe hełmy, wznoszące się na 97 m wysokości.

ARCHITEKTURA. Wrocławska katedra to okazała gotycka bazylika, której długość wynosi 100 m, zaś szerokość 44,6 m. Złożona jest z trójnawowego, sześcioprzęsłowego chóru, otoczonego prostokątnym obejściem, z dwiema wieżami wzniesionymi we wschodnich narożnikach oraz z szcześcioprzęsłowego korpusu z dwiema wieżami od zachodu. Katedra na zewnątrz otoczona jest licznymi kaplicami i kruchtami, które wznoszono do XIV do XVIII w. Nawy główne chóru i korpusu, nakryte są dachami dwuspadowymi, zaś nawy boczne z kaplicami nakrywają dachy pulpitowe. Ponad dachami naw bocznych rozpięte są łuki oporowe, które wzmacniają konstrukcję świątyni. Elewacje zewnętrzne opięte są uskokowymi przyporami. Wieże zachodnie są czworoboczne, także opięte przyporami, nakryte ostrosłupowymi hełmami. W kruchtach od zachodu, północy i południa mieszczą się uskokowe portale kamienne, bogato profilowane. Wyróżnia się kruchta zachodnia, otwarta szeroką arkadą z ażurową dekoracją maswerkową, ujętą rzeźbami świętych umieszczonych pod baldachimowymi zwieńczeniami. Wewnątrz nawy prezbiterium nakryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, wspartymi na służkach, spływających na konsole w środkowej nawie prezbiterium oraz sprowadzonych do posadzki w nawach bocznych. Wnętrze prezbiterium oświetlają duże trójdzielne okna z maswerkami, i jedno czterodzielne okno wschodnie. Środkową nawę korpusu nakrywa sklepienie kolebkowe, zaś nawy boczne nakryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Przylegająca od wschodu gotycka kaplica Mariacka, nakryta jest sklepieniem trójodporowym i krzyżowo-żebrowym. Pozostałe gotyckie kaplice nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe, gwiaździste i sieciowe.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W 1945 r. przepadła znaczna część zabytkowego wyposażenia wnętrza, dlatego dziś katedrę wypełniają także zabytki pochodzące z innych śląskich kościołów. Ołtarz główny stanowi późnogotycki tryptyk z 1522 r., ze sceną Zaśnięcia NMP w polu środkowym, pochodzący ze zniszczonego kościoła w Lubinie. Przy końcu nawy głównej ustawione są dwa barokowe ołtarze z XVII w., w jednym z nich znajduje się płaskorzeźbiona scena Męczeństwa św. Wincentego, wykonana w 1614 r. przez Adriena de Vries. Późnobarokowa ambona z 1725 r. ozdobiona jest alabastrowymi rzeźbami Johanna Georga Urbansky"ego. Barokowe stalle z połowy XVII w. ustawione w prezbiterium, zostały przeniesione z kościoła św. Wincentego we Wrocławiu. Katedra wrocławska kryje w sobie liczne zabytki sztuki sepulkralnej. Do najciekawszych należą nagrobki umieszczone w kaplicy Mariackiej, są to: gotycki pomnik nagrobny biskupa Przecława z Pogorzeli (zm. 1376), z leżącą na tumbie postacią zmarłego, oraz płyta nagrobna biskupa Jana Rotha (zm. 1505), z płaskorzeźbioną postacią zmarłego w stroju pontyfikalnym, wykonana w 1503 r. przez Petera Vischera St. w Norymberdze. Warty uwagi jest też wykonany w 1537 r. renesansowy leżący posąg biskupa Jana Thurzona (zm. 1520), ułożony na późniejszej tumbie w kaplicy św. Jana Chrzciciela. Interesującym obiektem są też organy, które pierwotnie znajdowały się we wrocławskiej Hali Ludowej.

Kaplica św. Elżbiety przylega do południowo-wschodniego narożnika obejścia prezbiterium, barokowa, wzniesiona w latach 1680-86 z fundacji kardynała Friedricha von Hessen, według projektu Giacomo Scianziego. Kaplica zbudowana jest na planie prostokąta z małym prezbiterium i nakryta kopułą z latarnią. Ołtarz w kaplicy ma formę baldachimu wspartego na kolumnach i nakrywającego rzeźbę św. Elżbiety, dłuta Ercole Ferraty. Po przeciwnej stronie ustawiony jest pomnik nagrobny fundatora kaplicy, wykonany przez Domenico Guidiego z Rzymu.

Kaplica Elektorska dostawiona przy północno-wschodnim narożniku obejścia, zbudowana w latach 1682-1700 według wybitnego wiedeńskiego architekta, Johanna Berndharda Fischera von Erlach. Kaplica nakryta jest eliptyczną kopułą z latarnią a jej wystrój rzeźbiarski jest dziełem czeskiego artysty Ferdinanda Maximiliana Brokoffa.

Rzut poziomy za: Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005

LITERATURA

Antkowiak Z., Kościoły Wrocławia, Wrocław 1991
Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005
Sztuka polska T. 2, Gotyk, opr. zb., wyd. Arkady, Warszawa 2010
Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009

Wrocław, katedra św. Jana Chrzciciela