Florencja, kościół Santa Maria Novella

Szczegóły: | Odsłony: 10098

Florencja, kościół Santa Maria Novella
Firenze, basilica di Santa Maria Novella

Lokalizacja: Florencja, Piazza di Santa Maria Novella 18 (43.774818, 11.249371)
Budowa: 1246 – koniec XIII w., 1456-70
Architekt: Fra Ristoro da Campi, Fra Sisto Fiorentino, Leon Battista Alberti
Styl: gotyk, renesans

Bazylika Santa Maria Novella we Florencji kryje w sobie wspaniałe zabytki malarstwa z okresu renesansu. Tworzyli tu tej miary artyści jak Masaccio, Domenico Ghirlandaio i Paolo Uccello. Kościół posiada też wspaniałą renesansową fasadę, którą zaprojektował Leon Battista Alberti.

HISTORIA. Dominikanie przybyli do Florencji z Bolonii w 1219 r. i początkowo objęli w posiadanie niewielki kościół Santa Maria delle Vigne. Ten szybko okazał się zbyt mały i już w 1246 r. rozpoczęto budowę obecnej świątyni według planów dwóch dominikańskich budowniczych Fra Ristoro da Campi i Fra Sisto Fiorentino. Budowla nie była orientowana i powstała na osi północ-południe. Przed końcem XIII w. ta gotycka świątynia była już w zasadzie ukończona a w XIV w. wzniesiono jeszcze wieżę i zakrystię. Dopiero w latach 1456-70 powstała charakterystyczna renesansowa fasada, którą zaprojektował Leone Battista Alberti na zlecenie florenckiego kupca Giovanniego Rucellai. W połowie XVI w. z inicjatywy Giorgio Vasariego doszło pewnych zmian we wnętrzu kościoła, które na szczęście nie zniszczyły jego gotyckiego charakteru.

ARCHITEKTURA. Zbudowany dla dominikanów kościół nawiązuje swym układem do burgundzkich kościołów cysterskich. Złożony jest z trójnawowego, sześcioprzęsłowego korpusu bazylikowego, transeptu i krótkiego jednoprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego ścianą prostą. Do ramion transeptu przylegają od północy po dwie kwadratowe kaplice, zaś przy zachodnim ramieniu transeptu wznosi się wieża. Ściany zewnętrzne opięte są przyporami i obwiedzione fryzem arkadkowym. Między przyporami w nawach bocznych mieszczą się ostrołukowe okna, zaś w nawie głównej okulusy. Północna elewacja prezbiterium przepruta jest trzema wielkimi ostrołukowymi oknami i zwieńczona trójkątnym szczytem. Analogiczne szczyty wieńczą elewacje zachodnią i wschodnią transeptu. Nawę główną, transept i prezbiterium nakrywają spłaszczone dachy dwuspadowe, zaś nad nawami bocznymi i kaplicami dachy jednospadowe. Wieża kwadratowa z galerią w górnej kondygnacji, przeprutą smukłymi oknami triforiów i nakryta ostrosłupowym hełmem. Renesansowa fasada południowa pokryta jest okładziną z białego i szarozielonego piaskowca, w charakterystycznym dla Toskanii stylu "inkrustowanym". W dolną kondygnację podzieloną czterema kolumnami, Alberti wkomponował istniejące wcześniej dwa ostrołukowe portale oraz sześć pomników nagrobnych. W jej środkowej części znajduje się półkolista wnęka mieszcząca główne drzwi do kościoła. Górna kondygnacja podzielona jest czterema pilastrami z wielką rozetą po środku i ujęta po bokach spływami. Całości zwieńczona jest trójkątnym tympanonem. Zachował się duży romański portal prowadzący do wnętrza korpusu od wschodu. Wnętrza kościoła nakryte są sklepieniami krzyżowymi. Wysoka nawa otwarta jest do naw bocznych ostrołukowymi arkadami, wspartymi na smukłych filarach.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Korpus nawowy. Najsłynniejszym malowidłem w kościele jest chyba fresk Masaccia Trójca Święta w otoczeniu Marii i św. Jana Ewangelisty, umieszczony na ścianie w trzecim przęśle lewej nawy. Artysta w tym dziele jako pierwszy zastosował zasady perspektywy linearnej, co stanowiło ważny przełom w malarstwie włoskim. Obok przy drugim filarze nawy znajduje się renesansowa ambona z 1443 r. fundowana przez Giovanniego Rucellai, którą zaprojektował Filippo Brunelleschi a wykonał Andrea Cavalcanti. Nad czwartym przęsłem nawy głównej zawieszony jest krucyfiks namalowany przez Giotto di Bondone. W pierwszym przęśle prawej nawy ustawiony jest pomnik nagrobny błogosławionej Villany de Botti (zm. 1360), wykonany przez rzeźbiarza Bernardo Rosellino. Nad wejściem głównym w półkolistym tympanonie znajduje się fresk przedstawiający Boże Narodzenie, którego autorem jest Sandro Botticelli. Bliżej transeptu w lewej nawie ustawiony jest ołtarz z obrazem przedstawiającym polskiego dominikanina świętego Jacka Odrowąża, namalowany przez Allessandro Allori. W ołtarzach bocznych umieszczone są liczne obrazy wykonane przez innych florenckich malarzy, takich jak: Agnolo Bronzino, Santi di Tito czy Giorgio Vasari. Obok znajduje się wejście do zakrystii, w której zobaczyć można umywalkę wykonaną z marmuru i glazurowanej terakoty przez Giovanniego della Robbia w 1499 r.

Transept i prezbiterium. Samo prezbiterium noszące też nazwę Capella Tornabuoni pokryte jest freskami przedstawiającymi sceny z życia Marii i Chrystusa. Wykonał je w latach 1485-89 Domenico Ghirlandaio wraz z malarzami ze swojej pracowni na zlecenie florenckiego bankiera Giovanniego Tornabuoni. Przy prawym ramieniu transeptu mieści się Capella Rucellai, gdzie niegdyś znajdowała się słynna Maiesta Rucellai, namalowana przez Duccio di Buoninsegna w 1285 r. Obejrzeć tam możemy piękną rzeźbę Madonny z Dzieciątkiem, wykonaną przez Nino Pisano około połowy XIV w. Bezpośrednio do prezbiterium przylega od prawej strony Capella di Filippo Strozzi, ufundowana przez florenckiego bankiera, który zlecił wykonanie dekoracji malarskiej Filippo Lippiemu. Artysta w latach 1487-1502 stworzył prawdziwe arcydzieło, przedstawiając w nim sceny z życia świętych Filipa i Jana Chrzciciela. Filippo Strozzi (zm. 1491) ma w kaplicy swój pomnik nagrobny ukończony już po swej śmierci przez Benedetto da Maiano. Po drugiej stronie prezbiterium znajduje się Capella Gondi, w której warto zwrócić uwagę na krucyfiks wykonany przez Filippo Bruneleschiego. Wreszcie przy lewym ramieniu transeptu mieści się Capella Strozzi di Mantova. Jej dekorację malarską wykonał Nardo di Cione w latach 1350-57 przedstawiając sceny Sądu Ostatecznego.

Muzeum i krużganki. Z kościołem od zachodu sąsiadują zabudowania klasztorne częściowo zamienione na muzeum. Obecnie można w nim podziwiać m.in. odrestaurowane freski Paolo Ucello z około 1440 r. Malarz przedstawił sceny ze Starego Testamentu, m.in. Stworzenie zwierząt, Adama i Ewy, Grzech pierworodny i sceny Potopu. Z czasem freski Uccello maja wrócić na swoje pierwotne miejsce w Zielonym Krużganku. Warto też zajrzeć do kaplicy hiszpańskiej (zwanej tak od 1556 r.), pierwotnie sali kapituły dominikanów, ozdobionej freskami, które wykonał Andrea Bonaiuti przed 1365 r.

LITERATURA

Jepson T., Florencja i Toskania. Przewodnik National Geographic, Warszawa 2011
Knaurs Kulturführer in Farbe, Florenz und Toskana, Augsburg 1998
Sztuka gotycka, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 1998
Sztuka świata, pod. red. P. Trzeciaka, T. V., Warszawa 1992
Wirtz R.C., Florencja. Sztuka i architektura, wyd. Ullmann 2008
Strona internetowa: https://www.theflorentine.net/2016/03/25/restored-paolo-uccello-frescoes/ (dostęp 14.09.2021)

Florencja, kościół Santa Maria Novella