Kraków, kościół św. Anny

Szczegóły: | Odsłony: 6633

Kraków, kościół św. Anny

Lokalizacja: Kraków - Stare Miasto, ul. św. Anny 13 (50.062408,19.933492)
Budowa: 1689 - 1703
Budowniczy: Tylman z Gameren
Styl: barok

HISTORIA. Pierwotnie na tym miejscu istniał kościół drewniany, który uległ zniszczeniu w 1407 r. w czasie pogromu żydowskiego. W jego miejsce zbudowano murowany kościół, ufundowany przez króla polskiego Władysława Jagiełłę. Następnie w 1418 r. prawo patronatu nad jeszcze nieukończoną świątynią otrzymała Akademia Krakowska. W 1535 r. biskup krakowski Piotr Tomicki podniósł świątynię do godności kolegiaty. Obecny kościół zbudowany został w latach 1689-1703 według projektu wybitnego architekta Tylmana z Gameren, nawiązującego do rzymskiego kościoła S. Andrea della Valle.

ARCHITEKTURA. Jest to najwspanialsza barokowa świątynia Krakowa. Składa się z czteroprzęsłowego, bazylikowego korpusu o szerokiej nawie, ujętej w boczne kaplice połączone przejściami oraz transeptu i trójprzęsłowego prezbiterium zamkniętego ścianą prostą. Od ulicy św. Anny efektownie prezentuje się okazała, dwukondygnacjowa fasada zwieńczona trójkątnym przyczółkiem z dwiema szeroko rozstawionymi wieżami oraz rozczłonkowana kompozytowymi kolumnami i pilastrami podtrzymującymi przełamujące się belkowania i przerwany przyczółek na osi. Do wnętrza prowadzą trzy barokowe portale, z których większy, środkowy zaprojektowany został przez Baltazara Fontanę około 1695 r. Elewacje boczne posiadają podziały ramowe, prezbiterium i ramiona transeptu zamknięte są trójkątnymi szczytami. Nad krzyżem kościoła wznosi się ośmiopolowa kopuła wzorowana na kopule kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie, wsparta na ośmiobocznym od zewnątrz bębnie, zwieńczona latarnią. Wewnątrz ściany rozczłonkowane są pilastrami kompozytowymi, kaplice otwarte do nawy głównej półkolistymi arkadami. Prezbiterium i nawę główną nakrywają sklepienia kolebkowe z lunetami, transept kolebkowe, kaplice zaś pseudokopuły i kopuły zwieńczone latarniami.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Prawdziwą ozdobą wnętrza kościoła jest niezwykle bogata dekoracja rzeźbiarska autorstwa Baltazara Fontany, który jest też twórcą większości ołtarzy oraz dekoracja malarska wykonana przez Karola Dankwarta i braci Karola i Innocentego Montich realizująca bogaty program ideowy tworzący wraz z ołtarzami jednolity stylowo, późnobarokowy zespół. Dekoracja prezbiterium przedstawia zapowiedź przyjścia na świat i narodzenia Chrystusa. W ołtarzu głównym projektu Fontany znajduje się obraz św. Anny Samotrzeć, namalowany przez Jerzego Eleutera Szymonowicza-Siemiginowskiego w latach 1699-1703. Przed ołtarzem na postumentach ustawione zostały stiukowe posągi patronów Polski śś. Wojciecha i Stanisława bpa z 1701 r. Na ścianie nad ołtarzem płaskorzeźbiona scena Zwiastowania oraz gołębica Ducha Świętego i popiersie Boga Ojca w medalionie. Na sklepieniu prezbiterium płaskorzeźby: Duch Święty w glorii i Boże Narodzenie oraz malowidło przedstawiające NMP Niepokalanie Poczętą, malowane przez Dankwarta w 1696 r. Znajdują się tu również późnobarokowe stalle z 1730 r., ozdobione w zapleckach obrazami malowanymi przez Szymona Czechowicza w 1741 r. Transept poświęcony został św. Janowi Kantemu (zm. 1473), profesorowi Akademii Krakowskiej. W jego prawym ramieniu umieszczona jest konfesja św. Jana Kantego wykonana przez Fontanę. Jej centralną część stanowią cztery postacie symbolizujące wydziały Akademii: teologiczny, prawny, lekarski i filozoficzny, dźwigające sarkofag ze szczątkami świętego. Grupa ta ujęta została czterema wysokim, kręconymi kolumnami, na których ustawione są posągi czterech świętych Janów: Ewangelisty, Chrzciciela, Chryzostoma i Damasceńskiego. Po przeciwnej stronie transeptu znajduje się ołtarz Krzyża Świętego z płaskorzeźbioną sceną Opłakiwania Chrystusa. W pobliżu ołtarza ustawiony jest klasycystyczny pomnik Mikołaja Kopernika wykonany w 1822 r. przez Jana Nepomucena Galliego obok wmurowano tablicę poświęconą Juliuszowi Słowackiemu, ufundowaną przez jego matkę Salomeę Bécu. Na ścianach sklepieniu transeptu polichromia ze scenami odnoszącymi się do życia i cudów św. Jana Kantego oraz Znalezienie i Podwyższenie Krzyża. W czaszy kopuły polichromia wykonana przez Karola Dankwarta w 1703 r., przedstawiająca niebo z Trójcą Świętą oraz Matką Boską ze św. Janem Chrzcicielem, naprzeciw Trójcy Świętej podtrzymywany przez cherubiny ołtarz z Barankiem jako ofiarą w otoczeniu niewiniątek. Dekoracja nawy głównej nawiązuje do idei Świętego Miasta, Niebiańskiej Jerozolimy, która przedstawiona została w polichromii na sklepieniu. Przy lewej ścianie znajduje się późnobarokowa ambona wykonana przez Antoniego Frąckiewicza w latach 1720-21, z figurami aniołów oraz symbolem Ducha Świętego w zwieńczeniu. Na chórze muzycznym z wklęsło-wypukłym parapetem, mieści się późnobarokowy prospekt organowy z 1728 r., ozdobiony dekoracją autorstwa Antoniego Frąckiewicza. Z tegoż czasu pochodzą organy wykonane przez Szymona Sadkowsiego, będące jednym z najcenniejszych tego typu instrumentów w Krakowie. Interesująca jest też późnorenesansowa chrzcielnica odlana z brązu przez Jakuba Erlichera w 1646 r. Nawy boczne zamienione zostały na kaplice, po trzy z każdej strony. Pierwsza od prawej to kaplica św. Józefa z obrazem świętego namalowanym przez Carlo Montiego, następna jest kaplica Niepokalanego Poczęcia NMP a ostatnia to kaplica św. Jana Chrzciciela z obrazem Chrzest w Jordanie, namalowanym przez Karola Dankwarta. W prawej nawie z transeptu wchodzimy do kaplicy św. Piotra w Okowach z obrazem św. Piotr w więzieniu, namalowanym przez Innocento Montiego a na sklepieniu anioł trzymający odwrócony krzyż, symbol śmierci świętego. Następna jest kaplica św. Katarzyny Aleksandryjskiej a ostatnia to kaplica św. Sebastiana, która mieści w sobie pierwszy w Krakowie atektoniczny ołtarz, jego retabulum stanowi owalny obraz Męczeństwo św. Sebastiana, namalowany przez Pawła Paganiego z Mediolanu w 1696 r. unoszony przez postacie aniołów. Na ścianach nawy głównej i kaplic umieszczone jest wiele epitafiów i nagrobków profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego m.in. Józefa Dietla i Lucjana Rydla.

Dziękuję Piotrowi Matodze za informacje na temat organów.
Rzut poziomy za: Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980

LITERATURA

Adamczewski J., Kraków od A do Z, Kraków 1992
Dobrowolski T., Sztuka Krakowa, Kraków 1978
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. IV, Miasto Kraków , cz. II, Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1, pod red. A. Bochnaka i J. Samka, Warszawa 1971
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Rożek M., Gondkowa B., Leksykon kościołów Krakowa, Kraków 2003
Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, oprac. zb., Arkady 2016

Kraków, kościół św. Anny