Kraków, kościół św. Piotra i Pawła, benedyktynów w Tyńcu

Szczegóły: | Odsłony: 3735

Kraków, kościół św. Piotra i Pawła, benedyktynów w Tyńcu

Lokalizacja: Kraków - Tyniec, Benedyktyńska 37 (50.019141, 19.802283)
Budowa: XV w. -1622
Styl: gotyk, barok

HISTORIA. Opactwo benedyktynów w Tyńcu założył książę Kazimierz Odnowiciel w 1044 r. o czym informuje Długosz, właściwym fundatorem był jednak jego syn, król Polski Bolesław II Szczodry, który przypuszczalnie został pochowany w podziemiach kościoła. Pierwotny romański kościół, podobnie jak całe opactwo został wzniesiony w 2. poł. XI w., na szczycie skały wapiennej, na prawym brzegu Wisły. Była to trójnawowa bazyliką bez transeptu, zakończona trzema apsydami, z których środkowa miała największą średnicę. W 1260 r. kościół został zniszczony w wyniku najazdu Tatarów. W XIV w. opactwo zostaje ponownie zniszczone za opowiedzenie się mnichów po stronie księcia Władysława Łokietka, w jego walce o tron ze zwolennikami czeskich Przemyślidów. W XV w. następuje rozbudowa kościoła w stylu gotyckim, zbudowano wtedy prezbiterium i trójnawowy korpus. W latach 1618-22, kościół został zbarokizowany, z naw bocznych utworzono wtedy sześć kaplic, powstał chór muzyczny i dwuwieżowa fasada. W 1656 r. kościół został spalony przez Szwedów. W latach 1770-72 r. opactwo ponownie zostało poważnie zniszczone w wyniku walk konfederatów barskich z wojskami rosyjskimi. Kościół był przebudowywany w XVIII w. kiedy to elewacja frontowa uzyskała dzisiejszy wygląd. W 1816 r. władze austriackie dokonują kasaty opactwa benedyktynów. W latach 1821-26 mieściła się w Tyńcu siedziba biskupstwa, przeniesionego później do Tarnowa. W 1831 r. podczas pożaru spłonęły dachy kościoła i wieże, całe opactwo popada w ruinę. Benedyktyni wracają do Tyńca dopiero w 1939 r. sprowadzeni przez kardynała Adama Sapiehę. W 1969 r. klasztor ponownie zostaje podniesiony do rangi opactwa.

ARCHITEKTURA. Obecnie po licznych przebudowach posiada formę barokową oraz późnobarokową. Złożony jest z czteroprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego trójbocznie, z kaplicą Najświętszego Sakramentu od południa oraz trójprzęsłowej nawy ujętej w dwa rzędy kaplic, dawniej nawy boczne, otwarte do niej półkolistymi arkadami. Od północy są kaplice: Św. Krzyża, św. Scholastyki i Niepokalanego Poczęcia a od południa św. Anny, św. Benedykta i Wszystkich Świętych. Nawa i prezbiterium nakryte zostały sklepieniami kolebkowymi z lunetami na gurtach. Dwie kaplice nakryte eliptycznymi kopułkami, pozostałe sklepieniami krzyżowymi. Na sklepieniu nawy dekoracja stiukowa. Chór muzyczny wsparty na trzech arkadach. Cały kościół nakryty został dachami dwuspadowymi. Na zewnątrz fasada zachodnia zwieńczona jest trójkątnym szczytem, ujęta w dwie niskie wieże, nakryte daszkami namiotowymi. Do wnętrza prowadzi portal wczesnobarokowy, ujęty dwoma szkarpami z posągami śś. Piotra i Pawła.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. We wnętrzu uwagę zwraca późnobarokowy ołtarz główny z połowy XVIII w., z rzeźbami śś. Piotra i Pawła i obrazem Adoracji Trójcy Świętej, który został wykonany podobnie jak dwa boczne ołtarze przez Franciszka Placidiego z czarnego marmuru. W kościele są jeszcze trzy ołtarze rokokowe z 2. poł. XVIII w., w ołtarzach tych oglądać możemy obrazy późnobarokowe z XVIII w.: św. Scholastyki; św. Anny; św. Benedykta, malowany przez Andrzeja Radwańskiego; Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej, przeniesiony z rozebranego w XIX w. kościoła św. Andrzeja w Tyńcu oraz krucyfiks. W prezbiterium znajdują się stalle wczesnobarokowe z 1. poł. XVII w. z dziesięcioma obrazami z życia św. Benedykta i dziejów zakonu w zapleckach. W nawie uwagę przyciąga rokokowa ambona w kształcie łodzi, z 2. poł. XVIII w., przypisywana śląskiemu rzeźbiarzowi Franciszkowi Józefowi Manglodtowi, tam też dwa konfesjonały późnobarokowe z 1. poł. XVIII w. zapewne projektowane przez Antoniego Frąckiewicza. Nowszym nabytkiem jest dwustronny krucyfiks wykonany przez Jerzego Nowosielskiego, z Ukrzyżowaniem jednej strony i Zmartwychwstaniem z drugiej. Ściany wnętrza zdobią fragmenty polichromii, w prezbiterium są to resztki sceny Pokłon Trzech Króli z XVI w. a w kopułkach kaplic malowidła wykonane przez Andrzeja Radwańskiego w 1764 r.

Rzut poziomy kościoła pochodzi z Przewodnika po Opactwie tynieckim, o Pawła Szczanieckiego.

LITERATURA

Adamczewski J., Kraków od A do Z, Kraków 1992
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 2, Powiat krakowski, Warszawa 1953
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Rożek M., Gondkowa B., Leksykon kościołów Krakowa, Kraków 2003
Szczaniecki P., Opactwo tynieckie, Przewodnik, Tyniec 1985
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.
Strona internetowa: www.tyniec.mm.com.pl/de/

Kraków, kościół św. Piotra i Pawła, benedyktynów w Tyńcu