Kraków, kościół św. Franciszka, franciszkanów

Szczegóły: | Odsłony: 5106

Kraków, kościół św. Franciszka, franciszkanów

Lokalizacja: Kraków-Stare Miasto, ul. Franciszkańska 2 (50.059222, 19.936111)
Budowa: 2. połowa XIII w. - koniec XV w.
Styl: gotyk

HISTORIA. Franciszkanie przybyli do Krakowa z Pragi w 1237 r. dzięki staraniom księcia śląskiego Henryka Brodatego i wojewody krakowskiego Teodora Gryfity. Po śmierci księcia Henryka, fundusze na budowę kościoła łożył głównie książę Bolesław Wstydliwy. Konsekracja kościoła nastąpiła w 1269 r. Ten gotycki, murowany z cegły kościół, zbudowany został na planie krzyża greckiego. W końcu XIII w. dobudowano do niego dwunawowy korpus, następnie w XV w. przedłużono i zamknięto trójboczną apsydą prezbiterium, przy którym wzniesiono kaplicę bł. Salomei. Po pożarze w 1655 r. przebudowano gruntownie wnętrze kościoła i fasadę zachodnią. W 1850 r. kościół został bardzo poważnie zniszczony w czasie wielkiego pożaru Krakowa. W latach 1850-1912 trwała odbudowa i gruntowna restauracja, która częściowo przywróciła świątyni gotycki wygląd. Około 1879 r. włączono do kościoła kaplicę Matki Boskiej Bolesnej, znajdującą się w północnym ramieniu krużganków klasztornych.

ARCHITEKTURA. Gotycki kościół łożony jest z dwunawowego korpusu, transeptu i zamkniętego trójbocznie prezbiterium, po bokach, którego dostawione są kaplice. Na zewnątrz kościół opięty jest przyporami i nakryty dachami dwuspadowymi z neogotycką wieżyczką na sygnaturkę. Fasada zachodnia pochodzi z 2. poł. XIX w. i zwieńczona jest szczytem schodkowym, natomiast północna, późnogotycka elewacja transeptu z 2. tercji XIII w. zwieńczona jest trójkątnym szczytem. Okna w prezbiterium i transepcie są ostrołukowe z laskowaniami i maswerkami odkutymi w 2. pół. XIX w. Na apsydzie prezbiterium znajduje się mozaika wyobrażająca św. Franciszka, projektu Tadeusza Popiela z około 1910 r. Prezbiterium i ramiona transeptu nakryte zostały sklepieniami krzyżowo-żebrowymi po pożarze z 1850 r., z tego samego czasu pochodzi sklepienie gwiaździste w krzyżu kościoła, nawa z kolei przykryta jest sklepieniem kolebkowym z lunetami.

WYSTRÓJ I WYPOSAZENIE WNĘTRZA. Po wejściu do kościoła uwagę zwracają wspaniałe witraże projektowane przez Stanisława Wyspiańskiego w 1900 r. W oknie nad chórem muzycznym, umieszczone jest wybitne dzieło sztuki witrażowniczej Bóg Ojciec, nazywany też Stań Się, natomiast w prezbiterium zobaczymy witraże: św. Franciszek i bł. Salomea oraz cztery żywioły: Powietrze, Woda, Ogień i Ziemia. Stanisław Wyspiański jest też autorem polichromii w prezbiterium i transepcie. W neogotyckim ołtarzu głównym umieszczony jest obraz Apoteoza św. Franciszka, dzieło Gebharda Flatza z 3. ćwierci XIX w. W prezbiterium warto zwrócić jeszcze uwagę na płyty nagrobne: księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego (zm. 1279), wykonaną przez Walerego Gadomskiego w 2. poł. XIX w. na podstawie projektu Jana Matejki oraz dwie gotyckie płyty, domniemanego księcia Władysława (zm. 1270) z końca XV w. (być może chodzi tu właśnie o księcia Bolesława Wstydliwego, tylko inskrypcje wykonano z błędami) oraz Marcina z Krakowa (zm. 1494), prowincjała franciszkanów. W północnym ramieniu transeptu umieszczony jest pomnik nagrobny Anny Różyckiej (zm. 1856) oraz jej trzech siostrzenic, wykonany przez Henryka Stattlera. Barokowe ołtarze boczne, pochodzą z pokarmelickiego kościoła św. Michała w Krakowie, dwa z nich wykonane zostały zapewne według projektu Franciszka Placidiego około 1754 r. W prezbiterium i nawie zawieszone są duże obrazy związane z historią zakonu franciszkanów, malowane przez Władysława Rossowskiego w końcu XIX w. Polichromię w nawie malował Tadeusz Popiel po 1900 r. W ściany kruchty północnej wmurowana jest gotycka płyta nagrobna Jana z Gawłowic (zm. 1458) oraz epitafia, m.in. Sebastiana Petrycego z Pilzna, profesora Akademii Krakowskiej, lekarza i filozofa (zm.1616), wczesnobarokowe, z płaskorzeźbionym popiersiem zmarłego, Wincentego Pola, poety i geografa (zm. 1872) oraz Stanisława Wyspiańskiego, wielkiego malarza i poety (zm. 1907). W kościele znajdują się trzy kaplice. Kaplica bł. Salomei, zbudowana w XV w. przy lewym ramieniu transeptu, jest zamknięta trójbocznie i nakryta spłaszczoną kopułą na rzucie elipsy. W barokowym ołtarzu od 1670 r. znajdują się relikwie bł. Salomei zaś w niszy obok ołtarza umieszczono szczątki Bolesława Wstydliwego. Kaplica Męki Pańskiej przylegająca do północnej ściany nawy, wzniesiona została w 1. połowy XV w. jako nawa boczna. Posiada cztery przęsła i krótkie prezbiterium, nakryta jest sklepieniem kolebkowym, ozdobionym dekoracją stiukową. Możemy tu oglądać gotycką rzeźbę Chrystusa Frasobliwego, barokowy ołtarz i ambonę oraz Stacje Męki Pańskiej, malowane przez Józefa Mehoffera w 1933 r. Ostatnio w kaplicy przybył jeszcze sarkofag bł. Anieli Salawy, wykonany przez Czesława Dźwigaja. Przy nawie od południa znajduje się kaplica Matki Bożej Bolesnej, wydzielona z krużganków klasztornych, nakryta sklepieniem krzyżowo-żebrowym. W barokowym ołtarzu umieszczony jest późnogotycki obraz Matki Boskiej Bolesnej z lat 1510-15. Ponadto w kaplicy interesujący pomnik nagrobny Jana Chrzciciela Gemmy, lekarza Zygmunta III Wazy (zm. 1608). Polichromię wnętrza kaplicy wykonali Piotr Niżiński i Stefan Matejko, bratanek Jana Matejki.

Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Adamczewski J., Kraków od A do Z, Kraków 1992
Dobrowolski T., Sztuka Krakowa, Kraków 1978
Gadomski J., Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500-1540, Warszawa-Kraków 1995Gumuła J., Płyty nagrobne z kościoła franciszkanów w Krakowie, [w:] Spotkania z zabytkami, 11/2003
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. IV, Miasto Kraków , cz. II, Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1, pod red. A. Bochnaka i J. Samka, Warszawa 1971
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Rożek M., Gondkowa B., Leksykon kościołów Krakowa, Kraków 2003
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.

Kraków, kościół św. Franciszka, franciszkanów