Kraków, kościół Trójcy Świętej, dominikanów

Szczegóły: | Odsłony: 4376

Kraków, kościół Trójcy Świętej, dominikanów

Lokalizacja: Kraków-Stare Miasto, ul. Stolarska 12 (50.059348, 19.939652)
Budowa: XIII - XV w.
Styl: gotyk, neogotyk

HISTORIA. Dominikanie przybyli do Krakowa z Bolonii w 1221 r. staraniem św. Jacka Odrowąża, który osobiście prosił o to św. Dominika. W 1222 r. biskup krakowski Iwo Odrowąż przekazał zakonnikom kościół Trójcy Świętej. Niebawem przebudowali oni romański kościół na wczesnogotycką halę. W 2. połowie XIV w. rozpoczęła się kolejna przebudowa kościoła, którą ukończono w 1. połowie XV w. W tym czasie wzniesiono nowy bazylikowy korpus i podwyższono prezbiterium. W XVII w. dobudowano do kościoła kilka kaplic kopułowych: św. Jacka, Myszkowskich, Zbaraskich i Matki Bożej Różańcowej. W 1850 r. kościół ucierpiał bardzo poważnie w czasie wielkiego pożaru Krakowa, kiedy to zniszczeniu uległo całe wyposażenie za wyjątkiem kaplic. W czasie nieudolnie prowadzonej odbudowy w 1855 r. zawaliło się część sklepień nawy głównej i zniszczeniu uległa zachodnia fasada kościoła. Odbudowę świątyni ukończono dopiero w 1872 r. a w następnych latach prowadzono dalsze prace, które nadały kościołowi charakter neogotycki.

ARCHITEKTURA. Obecnie kościół posiada gotycką formę z elementami wczesnogotyckimi i neogotyckimi. Złożony jest z wydłużonego prezbiterium, zamkniętego ścianą prostą oraz bazylikowego, trójnawowego korpusu o pięciu przęsłach. Po obu stronach kościoła dostawione są liczne kaplice. Na zewnątrz kościół został opięty przyporami, przy prezbiterium uskokowymi, między którymi pomieszczone zostały ostrołukowe okna. Fasada zachodnia w górnej części zrekonstruowana po pożarze, zwieńczona jest wysmukłym szczytem schodkowym z pinaklami na sterczynach, poniżej zaś znajduje się wielkie ostrołukowe okno. W dolnej części fasada zasłonięta jest neogotycką kruchtą, która kryje w sobie gotycki portal główny z około 1400 r., ostrołukowy o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej. Wschodnia ściana prezbiterium zwieńczona jest wysokim szczytem schodkowym ze sterczynami. Bryłę kościoła nakrywa wysoki, dwuspadowy dach o jednej kalenicy z neogotycką wieżyczką na sygnaturkę. Wewnątrz prezbiterium nakryte jest sklepieniem sieciowym, nawa główna sklepieniem gwiaździstym a nawy boczne sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych ostrołukowymi arkadami, również ostrołukowy wykrój posiada tęcza. Chór muzyczny jest neogotycki i pochodzi z 2. połowie XIX w.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA w prezbiterium i korpusie nawowym ma neogotycki charakter i wykonany jest w drewnie, składają się na niego ołtarz główny, stalle i konfesjonały. W prezbiterium znajdują się płyty nagrobne księcia krakowskiego Leszka Czarnego (zm. 1288) oraz Filipa Kallimacha (zm. 1496), poety i humanisty, wychowawcy synów Kazimierza Jagiellończyka, odlana z brązu w warsztacie Vischerów w Norymberdze według projektu Wita Stwosza. Po przeciwnej stronie widzimy epitafium biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża (zm. 1229) włączone w późnorenesansowy ołtarzyk z XVII w., z obrazem błogosławionego w polu środkowym z XVIII w. Na chórze nawy głównej ustawione są 30-głosowe organy wykonane w 1890 r. przez czeską firmę Rieger. Wiele cennych zabytków kryją kaplice boczne. Pierwsza od północy to wczesnobarokowa kaplica św. Katarzyny Sieneńskiej (Zbaraskich) zbudowana w latach 1627-1633 z fundacji kasztelana krakowskiego Jerzego Zbaraskiego. Kaplica nakryta jest eliptyczna kopułą z latarnią. We wnętrzu znajdują pomniki nagrobne ostatnich książąt Zbaraskich: Krzysztofa (zm. 1627) i Jerzego (zm. 1631), wykonane z czarnego marmuru z alabastrowymi figurami zmarłych w zbrojach rycerskich. Autorami pomników są Andrea i Antonio Castelli. Następna kaplica św. Magdaleny (Małachowskich) powstała w XV w., nakryta jest rekonstruowanym sklepieniem gwiaździstym. W środku zwracają uwagę nagrobek rodu Małachowskich i zawieszony nad nim obraz Tomasza Dolabelli Uczta u Szymona. Kolejna kaplica Pana Jezusa Ukrzyżowanego (Ligęzów) zbudowana została w końcu XIV w. i nakryta jest żebrowym sklepieniem gwiaździstym. Zachowały się w niej fragmenty pierwotnej gotyckiej polichromii. We wnętrzu znajduje się pomnik nagrobny generała Jana Zygmunta Skrzyneckiego (zm. 1860), nieudolnego dyktatora powstania listopadowego, wykonany w marmurze przez Władysława Oleszczyńskiego. Dalej na piętrze jest kaplica św. Jacka Odrowąża założyciela polskiej prowincji dominikanów. Kaplica nakryta kopułą z latarnią swój obecny, barokowy wygląd uzyskała w 1. ćwierci XVII w. Około 1700 r. ozdobiona została polichromią wykonaną przez Karola Dankwarta z Nysy oraz stiukami Baltazara Fontany. Na ścianach zawieszone jest kilka obrazów malowanych przez Tomasza Dolabellę i jego warsztat w 1. połowie XVII w. Po środku kaplicy ustawiony jest sarkofag św. Jacka z wyobrażeniem świętego w glorii, wykonany przez Baltazara Fontanę. Od południa do prezbiterium przylega barokowa kaplica Matki Bożej Różańcowej wzniesiona w latach 1685-1688 dla upamiętnienia zwycięstwa pod Wiedniem króla Jana Sobieskiego. Zbudowana została na planie równoramiennego krzyża i nakryta jest kopułą z ośmioboczna latarnią. W przedsionku we wnęce umieszczona jest późnogotycka figura Chrystusa Frasobliwego. W kaplicy znajdują się trzy późnobarokowe ołtarze wykonane z czarnego marmuru. W ołtarzu głównym umieszczona jest XVI-wieczna kopia obrazu Matki Boskiej z rzymskiego kościoła Santa Maria Maggiore, dar włoskich jezuitów dla kardynała Bernarda Maciejowskiego. Przy ścianie ustawiony jest klasycystyczny pomnik nagrobny Stanisława Sołtyka, posła na sejm czteroletni (zm. 1840), który wykonał z marmuru Francesco Pozzi. Fundatorką pomnika jest wdowa po polityku Henrietta Ewa z Anwiczów, wielka miłość Adama Mickiewicza. W krypcie pod kaplicą spoczywają doczesne szczątki matki króla Jana III Sobieskiego, Teofili Sobieskiej (zm. 1661) i Marka Sobieskiego (zm. 1651), brata króla zamordowanego po bitwie pod Batohem. Następna w kierunku zachodnim to kaplica św. Dominika (Myszkowskich) zbudowana w latach 1603-14, zapewne przez warsztat Santi Gucciego. Warto tutaj zwrócić uwagę na kopułę, w której znajduje się rzeźbiona galeria rodu Myszkowskich, wykonana przez rzeźbiarzy z warsztatu Santi Gucciego w Pińczowie. W kaplicy znajduje się pseudobarokowy ołtarz z 1909 r. Kolejna kaplica św. Józefa (Provanów) mieści w sobie późnorenesansowy nagrobek Prospera Provana (zm. 1584), żupnika wielickiego i kierownika poczty królewskiej, którego autorem jest być może Giovanni de Simon. Następna jest gotycka kaplica Zbawiciela (Przeździeckich) zbudowana w XIV w., nakryta sklepieniem sieciowym. We wnętrzu, w neogotyckim ołtarzu umieszczony jest obraz Pana Jezusa Miłosiernego. Następna jest kaplica św. Tomasza wzniesiona w XV dla cechu krawców z obrazem Tomasza Dolabelli Szkoła św. Tomasza z Akwinu z XVII w. oraz renesansowym pomnikiem nagrobnym Mikołaja Bogusza, starosty krasnostawskiego. Ostania jest wczesnobarokowa kaplica św. Róży Limańskiej (Lubomirskich) zbudowana w latach 1605-10 z fundacji Sebastiana Lubomirskiego.

LITERATURA

Adamczewski J., Kraków od A do Z, Kraków 1992
Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Dobrowolski T., Sztuka Krakowa, Kraków 1978
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. IV, Miasto Kraków , cz. II, Kościoły i klasztory Śródmieścia, 2, pod red. A. Bochnakai J. Samka, Warszawa 1971
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Rożek M., Gondkowa B., Leksykon kościołów Krakowa, Kraków 2003
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.
Sztuka polska t. II, Gotyk, oprac. zb., Warszawa 2010
Sztuka polska T.III, Renesans i manieryzm, Warszawa 2010
Sztuka polska t. IV. Wczesny i dojrzały barok (XVII w.) Warszawa 2013
Strona internetowa: https://zabytkowekoscioly.net/index.php/malopolskie/221-krakow-kosciol-trojcy-swietej-dominikanow (dostęp 20.01.2023)

Kraków, kościół Trójcy Świętej, dominikanów