Kraków, kościół Wniebowzięcia NMP (Mariacki)

Szczegóły: | Odsłony: 5592

Kraków, kościół Wniebowzięcia NMP (Mariacki)

Lokalizacja: Kraków - Stare Miasto, pl. Mariacki 5 (50.061658, 19.939515)
Budowa: XIV - XV w.
Budowniczy: Mikołaj Werner, Maciej Heringk
Styl: gotyk

Położony przy krakowskim rynku kościół Mariacki to jeden z najlepiej rozpoznawalnych obiektów zabytkowych w Polsce. Jest symbolem Krakowa, to o nim opowiadają legendy jak ta o dwóch braciach budujących wieże czy o hejnaliście, którego dosięgła tatarska strzała. Znaczenie kościoła powiększają też liczne zabytki zgromadzone w jego wnętrzu na czele ze wspaniałym ołtarzem Wita Stwosza.

HISTORIA. Budowę gotyckiej świątyni rozpoczęto na przełomie XIII i XIV w. na fundamentach wcześniejszej romańskiej budowli. Jako pierwszy wzniesiono halowy korpus nawowy a do około 1320 r. zbudowano dwie wieże zachodnie. W latach 1340-60 wzniesiono obecne prezbiterium z fundacji Mikołaja Wiersinga, znanego bardziej jako Wierzynek. Zaś w latach 1392-97 halowy korpus został przebudowany na bazylikowy przez muratora Mikołaja Wernera. W XV i XVI w. kościół uzyskał swój obecny układ poprzez dobudowę kaplic bocznych. W 1478 r. Maciej Heringk zwieńczył wspaniałym hełmem wyższą wieżę północną. Niższa wieża południowa została nakryta hełmem w połowie XVI w. Wreszcie w latach 1750-52 dostawiono do kościoła od zachodu późnobarokową kruchtę wykonaną według projektu architekta Franciszka Placidiego.

ARCHITEKTURA. Kościół złożony jest z krótkiego bazylikowego korpusu trójnawowego, czteroprzęsłowego oraz wydłużonego prezbiterium trójprzęsłowego, zamkniętego pięciobocznie. Od zachodu do korpusu przylegają dwie czworoboczne wieże, rozdzielone kruchtą międzywieżową, która poprzedzona jest wieloboczną kruchtą z XVIII w. Zaś po obu bokach korpusu dostawione są po trzy kaplice i po jednej kruchcie z kaplicą na piętrze. Prezbiterium na zewnątrz opięte jest trójuskokowymi przyporami, zwieńczonymi wieżyczkami i fialami. Przypory nawy głównej zwieńczone są żabkami i kwiatonami. Między przyporami znajdują się duże okna ostrołukowe, trójdzielne z maswerkiem. W kluczach okien prezbiterium znajdują się rzeźby figuralne m.in. głowa Chrystusa i Matka Boska z Dzieciątkiem. Dach nad nawą główną i prezbiterium jest dwuspadowy, zaś nad nawami bocznymi i kaplicami dachy są pulpitowe ze szczytami wimpergowymi. Zachodnie wieże są niejednakowej wysokości, wyższa północna zwana hejnalicą ma 81 m, a niższa południowa ma 69 m wysokości. Ich kondygnacje są rozdzielone gzymsami i uskokowo zmniejszają się ku górze. Wieża północna jest nakryta wspaniałym późnogotyckim hełmem wykonanym przez Macieja Heringka w kształcie ośmiościennego ostrosłupa, ujętego ośmioma narożnymi wieżyczkami a wieńczy ją złota korona z 1666 r. Wieżę południową nakrywa natomiast hełm późnorenesansowy z połowy XVI w. Portale boczne do krucht i z krucht do korpusu są ostrołukowe, profilowane, dodatkowo te prowadzące do krucht ujęte są fialami. Wewnątrz korpus nawowy nakryty jest sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, w prezbiterium sklepienia gwiaździste wykonane zostały przez Mistrza Czipsera około 1442 r., kaplice boczne i kruchty nakrywają sklepienia gwiaździste lub sieciowo-gwiaździste. Nawa główna o tej samej szerokości i wysokości (29 m) co prezbiterium, otwarta jest do naw bocznych ostrołukowymi profilowanymi arkadami, wspartymi na ośmiobocznych filarach międzynawowych. Również ostrołukowe zamknięcie ma arkada tęczy.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Ściany i sklepienia w korpusie i prezbiterium zdobi polichromia wykonana przez Jana Matejkę przy udziale Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera w latach 1890-92. Cennym zabytkiem są oryginalne gotyckie witraże z około 1370 r., zachowane w trzech oknach apsydy prezbiterium. Pozostałe witraże pochodzą z końca XIX w. a projektowali je m.in. Wyspiański i Mehoffer. Najważniejszym zabytkiem bogatego w dzieła sztuki kościoła Mariackiego jest bez wątpienia późnogotycki ołtarz, wykonany w latach 1477-89 przez Wita Stwosza, snycerza sprowadzonego z Norymbergii. Niemiecki artysta stworzył prawdziwe arcydzieło, powszechnie uważane za najwybitniejszy zabytek późnośredniowiecznego snycerstwa europejskiego. Ołtarz ma wielkie rozmiary 11x13 m, składa się z szafy o dwóch skrzydłach ruchomych i dwóch nieruchomych. Głównym tematem ołtarza jest życie Marii. W części środkowej ołtarza przedstawiona została scena Zaśnięcia wśród apostołów, a powyżej Wniebowzięcie wśród aniołów. Na otwartych skrzydłach znajdują się sceny radosne, a po ich zamknięciu obejrzeć można wydarzenia bolesne. W zwieńczeniu umieszczona jest Koronacja z figurami świętych Wojciecha i Stanisława po bokach, zaś w predelli przedstawione zostało drzewo Jessego. Pozostałe ołtarze w kościele są przeważnie późnobarokowe i zostały wykonane z czarnego marmuru. W sześciu takich ołtarzach ustawionych w nawie głównej umieszczone są obrazy weneckiego malarza Giambattisty Pittoniego, powstałe w 1. połowie XVIII w. W innym późnobarokowym ołtarzu ustawionym w zakończeniu nawy południowej znajduje się kolejne dzieło Wita Stwosza, kamienny krucyfiks wykonany z fundacji królewskiego mincerza Henryka Slackera w 1491 r. Znacznie większy późnogotycki krucyfiks z początku XVI w. znajduje się na belce tęczowej. Poniżej przy arkadzie tęczowej znajduje się manierystyczne marmurowe cyborium, wykonane przez Jana Marię Padovano w 2. połowie XVI w. Interesującym zabytkiem snycerki są ustawione wzdłuż ścian prezbiterium wczesnobarokowe stalle, z którymi złączone są nagrobki Montelupich i Cellarich wykonane przed 1616 r. W kościele znajduje się bardzo liczny zespół pomników, płyt nagrobnych i epitafiów. Oprócz już wymienionych zwracają uwagę brązowe płyty nagrobne wykonane w norymberskim zakładzie Vischerów dla Piotra Salomona (zm. 1516 r.), znajdująca się w prezbiterium oraz renesansowe Seweryna i Zofii Bonerów z lat 30-tych XVI w. umieszczone w kaplicy św. Jana Chrzciciela przy północnej nawie. Najokazalszym nagrobkiem w kościele jest późnorenesansowy pomnik Marcina Leśniowolskiego (zm. 1593), z leżącą postacią zmarłego, ustawiony w kaplicy św. Walentego przy południowej nawie. Kościół Mariacki kryje w sobie mnóstwo prawdziwych skarbów sztuki, jednak ich przedstawienie nie jest możliwe w krótkim tekście, tak jak do ich obejrzenie nie wystarczy jedna wizyta w świątyni.

Zdjęcia wnętrza kościoła pochodzą z pracy T. Doborowolskiego, Sztuka Krakowa.

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Adamczewski J., Kraków od A do Z, Kraków 1992
Dobrowolski T., Sztuka Krakowa, Kraków 1978
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. IV, Miasto Kraków , cz. II, Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1, Warszawa 1971
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Rożek M., Gondkowa B., Leksykon kościołów Krakowa, Kraków 2003

Kraków - Stare Miasto, kościół Wniebowzięcia NMP (Mariacki)