Warszawa, katedra św. Jana Chrzciciela

Szczegóły: | Odsłony: 5253

Warszawa, katedra św. Jana Chrzciciela

Lokalizacja: Warszawa, ul. Świętojańska 8 (52.248833, 21.013560)
Budowa: XIV w.
Styl: gotyk

HISTORIA. Początki świątyni katedralnej sięgają połowy XIV w. kiedy to wzniesiono obecne prezbiterium. Prace budowlane kontynuowano w 2. połowie XIV w. i z tego okresu pochodzi halowy korpus świątyni. W 1406 r. kościół podniesiono do godności kolegiaty. W wiekach XV i XVI do naw bocznych kościoła dostawiono szereg kaplic. W czasach Zygmunta III Wazy wzniesiono murowany ganek łączący kolegiatę z Zamkiem. W kościele miało miejsce wiele ważnych dla polskiej historii: ślub Władysława IV Wazy i Cecylii Renaty w 1637 r., koronacje królewskie Stanisława Leszczyńskiego w 1705 r. i Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 r. oraz zaprzysiężenie Konstytucji 3 maja w 1791 r. W 1798 r. kolegiata została ustanowiona kościołem katedralnym a w 1817 r. archikatedralnym. W latach 1837-42 świątynia otrzymała nową fasadę w duchu neogotyku angielskiego według projektu Adama Idźkowskiego. W 1939 r. w czasie obrony miasta poważnemu uszkodzeniu uległy dachy archikatedry. Jednak prawie całkowita zagłada świątyni nastąpiła w 1944 r. Najpierw podczas powstania warszawskiego zawaliła się ściana południowa, wypaleniu uległo też wnętrze. Następnie po upadku powstania kościół został wysadzony w czasie planowej akcji wyburzania miasta, prowadzonej przez Niemców. Ocalał tylko północny mur prezbiterium z apsydą oraz mury kaplicy Baryczków. Odbudowa świątyni prowadzona była w latach 1947-56 pod kierunkiem Jana Zachwatowicza. W wyniku tych prac kościół odzyskał swą pierwotną gotycką formę, otrzymał też nową fasadę.

ARCHITEKTURA. Warszawska archikatedra jest budowlą gotycką złożoną z trójnawowego i pięcioprzęsłowego halowego korpusu oraz trójprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego trójbocznie. Do prezbiterium po obu bokach przylegają dwie kaplice, dodatkowo od północy znajdują się jeszcze dwie zakrystie. Do korpusu od północy dostawiane są cztery kaplice i kruchta. Do południowo-zachodniego narożnika katedry przylega dzwonnica zbudowana w połowie XVII w. i jeszcze w tym samym wieku podwyższona, z bramą przejazdową w przyziemiu. Kościół na zewnątrz opięty jest uskokowymi przyporami, między którymi mieszczą się duże ostrołukowe okna. Fasada frontowa jest trójosiowa z dużymi oknami ostrołukowymi i uskokowym portalem, także ostrołukowym. Całość wieńczy wysoki szczyt schodkowo-sterczynowy. Szczyt wschodni, także trójkątny, podzielony jest blendami. Nawę i znacznie niższe prezbiterium nakrywają dachy dwuspadowe, nad prezbiterium wznosi się wieżyczka na sygnaturkę z latarnią. Wewnątrz nawy i prezbiterium przekryte są sklepieniami gwiaździstymi, w korpusie wspartymi na ośmiobocznych filarach. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych ostrołukowymi arkadami, analogiczny wykrój ma arkada tęczy. W wejściach zachowały się dwa barokowe portale z 1. połowy XVII w. Jeden w wejściu z kruchty do nawy głównej z marmurowym obramieniem projektu Giovanniego Battisty Gisleniego a drugi w przejściu z prezbiterium do zakrystii.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Bogate wyposażenie wnętrza zostało w większości zniszczone w 1944 r. i zostało częściowo zrekonstruowano w latach powojennych. W ołtarzu głównym umieszczona jest kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej z 1956 r. Przy obu ścianach prezbiterium ustawione są stalle kanonickie, stanowiące wotum Jana III Sobieskiego za bitwę pod Wiedniem, spalone i zrekonstruowane. Nad stallami zawieszone są chóry muzyczne fundacji króla Jana Kazimierza Wazy, również zrekonstruowane. W nawie południowej przy chórze znajduje się płyta nagrobna ostatnich Piastów mazowieckich: Stanisława (zm. 1524) i Janusza (zm. 1526), wykonany w 1526 r. staraniem ich siostry Anny, zapewne przez Bernardina de Gianotis. Wykonane z czerwonego marmuru płaskorzeźbione postacie zmarłych braci ukazane są w braterskim objęciu. Także pod chórem tylko w nawie północnej ustawiony jest pomnik nagrobny braci Wolskich z 1569 r.: Mikołaja, bpa włocławskiego i Stanisława, kasztelana sandomierskiego, przypisywany Janowi Michałowiczowi z Urzędowa. Powyżej na ścianie zawieszony jest obraz NMP Niepokalanie Poczętej z XVIII w. namalowany przez Szymona Czechowicza. W północnej nawie znajduje się jeszcze klasycystyczny pomnik nagrobny Stanisława Małachowskiego, marszałka Sejmu Czteroletniego (zm. 1809). Wykonany został w Rzymie w latach 1830-31 przez Francesco Laboureura według projektu Bertela Thorvaldsena. Zmarły przedstawiony jest w todze rzymskiego senatora ze zwojem akt konstytucji 3 maja i laską marszałkowską w otoczeniu rzymskiego legionisty i postaci kobiecej, będącej personifikacją państwa. Ciekawostką jest fakt, że Małachowski nie został pochowany w katedrze a w kościele św. Krzyża. Po lewej stronie wmurowana jest tablica poświęcona Stefanowi Starzyńskiemu, bohaterskiemu prezydentowi Warszawy (zm. 1943). W kaplicy Cudownego Pana Jezusa usytuowanej przy północnej stronie prezbiterium, w ołtarzu głównym umieszczony jest późnogotycki krucyfiks, przywieziony do Warszawy przez Wojciecha Baryczkę, którego epitafium znajduje się tuż obok. W kaplicy tej umieszczona jest tablica nagrobna Jana Szembeka, kanclerza wielkiego koronnego (zm. 1731). W kaplicy prymasa Stefana Wyszyńskiego, znajduje się sarkofag arcybiskupa metropolity warszawsko-gnieźnieńskiego (zm. 1981).

W podziemiach katedry spoczywa wiele osobistości zasłużonych dla polskiego narodu. W pierwszej krypcie znajdują się groby pisarza Henryka Sienkiewicza (zm. 1916) i Gabriela Narutowicza, pierwszego prezydenta RP (zm. 1922). W sąsiedniej krypcie pochowani są książęta mazowieccy: Janusz I Starszy i jego wnuk Bolesław III. W krypcie arcybiskupów warszawskich spoczywają m.in. bł. Zygmunt Szczęsny Feliński (zm. 1895) i Józef Glemp (zm. 2013). W kolejnej krypcie spoczynek znalazły sprowadzone do Polski prochy Ignacego Mościckiego (zm.1946), prezydenta RP w latach 1926-39, Ignacego Jana Paderewskiego (zm. 1941) i generała Kazimierza Sosnkowskiego (zm. 1969). W ostatniej krypcie znajdują się prochy Stanisława Augusta Poniatowskiego, ostatniego króla Polski (zm. 1798), tam też wmurowane są tablice pamiątkowe poświęcone wybitnemu malarzowi Marcello Bacciarellemu i prymasowi Michałowi Poniatowskiemu.

LITERATURA

Katalog Zabytków Sztuki, T XI, cz. 1 Stare Miasto, IS PAN 1993
Mórawski K., Głębocki W., Warszawa. Mały przewodnik, Warszawa 1997
Zlat M., Sztuka polska t. 3, Renesans i manieryzm, wyd. Arkady 2010
Żabicki J., Leksykon zabytków Mazowsza i Podlasia, Warszawa 2010

Warszawa, katedra św. Jana Chrzciciela