Warszawa, kościół św. Aleksandra

Szczegóły: | Odsłony: 7252

Warszawa, kościół św. Aleksandra

Lokalizacja: Warszawa, pl. Trzech Krzyży (52.229107, 21.022372)
Budowa: 1818-1825
Architekt: Chrystian Piotr Aigner
Styl: klasycyzm

HISTORIA. Na placu Trzech Krzyży podziwiać można piękną klasycystyczną bryłę kościoła św. Aleksandra. Początki kościoła sięgają czasów Królestwa Polskiego, państwa utworzonego na kongresie wiedeńskim i podporządkowanego carskiej Rosji. Panujący wtedy w Rosji car Aleksander I koronował się na króla Polski i prowadził bardzo liberalną politykę wobec polskich poddanych. Wdzięczni Warszawiacy postanowili zbudować na cześć cara okazały łuk triumfalny na miejscu prowizorycznego drewnianego łuku, którym Warszawa witała Aleksandra I w listopadzie 1815 r. na Placu Trzech Krzyży. Ku zaskoczeniu Polaków car zaproponował aby zebrane pieniądze przeznaczyć na budowę katolickiej świątyni. Postanowiono więc, że wzniesiony z woli cara kościół nosił będzie wezwanie św. Aleksandra. Autorem projektu kościoła był jeden z najwybitniejszych polskich architektów okresu klasycyzmu Chrystian Piotr Aigner. Zaprojektował on świątynię wzorowaną na rzymskim Panteonie. Prace budowlane prowadzone były w latach 1818-1825 a ich efektem było powstanie jednej z najpiękniejszych klasycystycznych świątyń na ziemiach polskich. Jednak już w połowie XIX w. kościół był już zbyt mały dla ponad 10-tysięcznej parafii i rozpoczęły się starania o jego rozbudowę. Budowa rozpoczęła się dopiero w 1886 r. według projektu znanego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego i trwała do 1895 r. W tym czasie do istniejącego kościoła dostawiono trójnawowy korpus a następnie przebudowano pierwotną rotundę poprzez podniesienie jej ścian i podwyższenie kopuły, którą zwieńczono latarnią. Wysunięty do przodu portyk ujęty został dwiema wieżami nakrytymi ostrosłupowymi hełmami. W takim kształcie kościół przetrwał do wybuchu powstania warszawskiego w sierpniu 1944 r. Po bombardowaniach niemieckich samolotów kościół został bardzo poważnie zniszczony, runęła kopuła, prawa wieża i zawaliła się znaczna część rotundy. Po zakończeniu wojny zdecydowano się przywrócić świątyni pierwotny wygląd z 1. połowy XIX w. Odbudowa kościoła prowadzona była w latach 1949-52.

ARCHITEKTURA. Kościół św. Aleksandra posiada kształt rotundy, nakrytej kopułą i ujętej dwoma kolumnowymi portykami. Oba portyki wsparte są na korynckich kolumnach i zwieńczone trójkątnymi tympanonami. Kopuła wznosi się na wysokim tamburze rozczłonkowanym półkolistymi arkadami na przemiennie ślepymi i z przebitymi otworami. Wnętrze kościoła rozczłonkowane jest pilastrami i kolumnami dźwigającymi wydatny gzyms z belkowaniem. Całość nakrywa kasetonowa kopuła. Przestrzeń nawy otoczona jest półkolistymi wnękami oraz kaplicami otwartymi do nawy prostokątnymi otworami wspartymi na dwóch korynckich kolumnach. Ołtarz główny umieszczony jest w hemisferycznie zamkniętej apsydzie, ujętej w bogatą oprawę architektoniczną, na którą składają się korynckie pilastry dźwigające półkolistą arkadę i wieńczący całość trójkątny szczyt.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W ołtarzu umieszczony jest XIX-wieczny obraz "Ukrzyżowanie Chrystusa". W jednym z bocznych ołtarzy znajduje się obraz św. Teresy od Dzieciątka Jezus, dzieło francuskiego malarza Edgarda Maxence'a. Większość zabytkowego wyposażenia przepadła na skutek niemieckich bombardowań podczas powstania warszawskiego.

Fotografia archiwalna Willy Römer, za Gazeta.pl Warszawa z dn. 26.02.2009
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków Mazowsza i Podlasia, Warszawa 2010

LITERATURA

Lorentz S., Rottermund A., Klasycyzm w Polsce, Warszawa 1990
Mórawski K., Głębocki W., Warszawa. Mały przewodnik, Warszawa 1997
Stefański K., Architektura XIX w. na ziemiach polskich, Warszawa 2005
Żabicki J., Leksykon zabytków Mazowsza i Podlasia, Warszawa 2010
Strona internetowa: http://www.swaleksander.pl/

Warszawa, kościół św. Aleksandra