Florencja, kościół Santa Croce

Szczegóły: | Odsłony: 8776

Florencja, kościół Santa Croce
Florencja, kościół Świętego Krzyża
Firenze, basillica Santa Croce

Lokalizacja: Florencja, Piazza di Santa Croce 16 (43.768570, 11.262350)
Budowa: 1294-1385
Architekt: Arnolfo di Cambio
Styl: gotyk

Santa Croce to jeden z najchętniej odwiedzanych przez turystów florenckich kościołów. Szczególnie interesujące są gotyckie freski wykonane przez tej miary artystów co Giotto di Bondone, Maso di Banco, Taddeo i Agnolo Gaddi oraz Bernardo Daddi. Śiątynia jest też swego rodzaju panteonem narodowym dla Włochów. Miejsce wiecznego spoczynku znaleźli tu tacy wybitni przedstawiciele kultury i nauki włoskiej jak Michał Anioł, Niccolo Machiavelli, Galileusz, Leonardo Bruni, Lorenzo Ghiberti, Leon Battista Alberti Gioacchino Rossini i wielu innych.

HISTORIA. Pierwszy kościół franciszkanów powstał we Florencji około 1222 r., jeszcze za życia założyciela zakonu św. Franciszka z Asyżu. Decyzja o budowie obecnej ogromnej świątyni była efektem rywalizacji z dominikanami, którzy wznieśli dla siebie wspaniałą świątynię Santa Maria Novella. W 1294 r. rozpoczęto budowę nowego kościoła zapewne według projektu architekta Arnolfa di Cambio, budowniczego katedry we Florencji. Finansowanie budowy było możliwe dzięki hojnemu wsparciu najznakomitszych rodów Florencji. Początkowo szybko postępujące prace budowlane przeciągnęły się aż do 1385 r. W ich efekcie powstała monumentalna gotycka budowla o długości 115 m, szerokości transeptu 74 m i wysokości 38 m. Już w czasie budowy wśród samych franciszkanów pojawiły się głosy krytyki i oskarżenia o porzuceniu ideałów Biedaczyny z Asyżu. Po 1429 r. wybitny florencki architekt Filippo Brunelleschi dobudował od południa renesansową kaplicę Pazzich. Fasada frontowa jest neogotycka i została ukończona dopiero w latach 1853-63, nieco wcześniej bo w 1847 r. wzniesiono kampanilę.

ARCHITEKTURA. Santa Croce to trójnawowa, siedmioprzęsłowa bazylika z transeptem i krótkim prezbiterium, zamkniętym trójbocznie. Po obu stronach prezbiterium znajduje się po pięć bliźniaczych kaplic które przylegają do ramion transeptu. Do obu ramion transeptu dostawione są jeszcze kolejne kaplice, trzy od północy i cztery od południa, dodatkowo do południowego ramienia przylega jeszcze zakrystia oraz wysoka wieża. Neogotycka fasada jest trójdzielna i pokryta okładziną z białego marmuru z dodatkiem marmurów zielonego i różowego. Szeroka środkowa część fasady podzielona jest na dwie kondygnacje i zwieńczona trójkątnym szczytem. W górnej kondygnacji na osi umieszczona jest wielka rozeta, poniżej znajduje się wielki portal ostrołukowy zwieńczony wimpergą. W bocznych polach mieszczą się bliźniacze portale o mniejszych rozmiarach. Elewacje boczne kościoła opięte są lizenami, pomiędzy którymi rozmieszczone są wąskie dwudzielne okna ostrołukowe z maswerkami. Prezbiterium zamknięte trójbocznie, przebite jest na całej wysokości trzema ostrołukowymi oknami z maswerkami. Nawę główną, ramiona transeptu i prezbiterium nakrywają dachy dwuspadowe. Także przęsła naw bocznych nakryte są daszkami dwuspadowymi, zasłoniętymi trójkątnymi szczytami. Wnętrze kościoła uchodzi za szczytowe osiągnięcie włoskiej architektury gotyckiej. Szeroka nawa główna otwarta jest do naw bocznych obszernymi ostrołukowymi arkadami, wspartymi na ośmiobocznych filarach. Ponadto wnętrze dzielą wychodzące z filarów ku górze płaskie pilastry oraz biegnąca nad arkadami galeria wsparta na konsolach. Nawa główna i ramiona transeptu nakryte są otwartą drewnianą więźbą dachową. Przęsła naw bocznych oddzielone są ostrołukowymi arkadami, nawy te nakryte są stropami płaskimi. Dziesięć bliźniaczych kaplic usytuowanych po obu stronach prezbiterium, otwartych jest do transeptu także ostrołukowymi arkadami. Podobnie jak prezbiterium kaplice narywają sklepienia krzyżowo-żebrowe.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Wewnątrz na szczególną uwagę zasługuję średniowieczne freski w prezbiterium i przylegających kaplicach oraz pomniki nagrobne umieszczone w korpusie nawowym.

Prezbiterium i przyległe kaplice. Prezbiterium inaczej zwane Capella Maggiore zdobią freski przedstawiające Legendę Krzyża Świętego, dzieło Agnolo Gaddi z 1385 r. W prezbiterium znajduje się też gotycki poliptyk, który jest kompozycją dzieł kilku artystów. W centralnym polu umieszczony jest obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem namalowany przez Niccolo Gerini. Powyżej zawieszony jest gotycki krucyfiks, będący dziełem Mistrza di Figline. Do prezbiterium przylega Capella Bardi, w której zachowały się freski Giotto di Bondone ze scenami z życia św. Franciszka z lat 1320-25. Szczególną uwagę zwraca fresk przedstawiający śmierć Franciszka w otoczeniu współbraci zakonnych. W sąsiedniej Capella Peruzzi także znajdują się freski Giotta, które pokazują sceny z życia św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. Jest tam także witraż z 1. połowy XIV w. zaprojektowany przez Jacopo del Casentino. W następnej Capella Giugno ustawione są dwa pomniki nagrobne: Julie Clary-Bonaparte i jej córki Charlotte Napoleone Bonaparte. Ostatnia w rzędzie Capella Velluti ozdobiona jest freskami z XIV w. i mieści w sobie gotycki poliptyk autorstwa Giovanni del Biondo, którego predellę wykonał Neri da Bicci.

Do południowego ramienia transeptu przylega Capella Baroncelli, którą freskami ukazującymi życie Maryi ozdobił Taddeo Gaddi w latach 1332-38. Gotycki poliptyk ustawiony w kaplicy jest prawdopodobnie dziełem Giotto di Bondone z 1328 r. Z kaplicą sąsiaduje Capella Castellani, którą pokrył freskami Agnolo Gaddi, przedstawiając sceny z życia św. Jana Chrzciciela i św. Mikołaja. W kaplicy znajdują się dwa pomniki nagrobne Polaków zmarłych we Florencji, malarza Michała Bogorii Skotnickiego (zm. 1808) i kompozytora Michała Kleofasa Ogińskiego (zm. 1833), autora Poloneza „Pożegnanie Ojczyzny”.

W lewym ramieniu transeptu w przedostatniej Capella Pulci e Berardi obejrzeć można freski ze scenami Męczeństwa św. Wawrzyńca i Męczeństwa św. Szczepana, które wykonał Bernardo Daddi około 1330 r. W następnej Capella Bardi da Vernio znajdują się freski Maso di Banco z 1340 r. przedstawiające sceny z życia św. Sylwestra. W ołtarzu ustawiony jest gotycki tryptyk ze scenami z życia św. Jana Gwalberta, dzieło Giovanni del Biondo. Kopuła sąsiedniej Capella Nicolini ozdobiona jest freskami Baldassare Franceschini zwanego Volterrano, w kaplicy obejrzeć można dwa obrazy Alessandro Allori. Od północy do transeptu przylega Capella Bardi, w której umieszczony jest drewniany krucyfiks wykonany w 1412 r. przez samego Donatella. Po zachodniej stronie transeptu znajduje się Capella Machiavelli e Salviati z obrazem Męczeństwo św. Wawrzyńca, który namalował Jacopo Ligozzi oraz z interesującym neorenesansowym pomnikiem nagrobnym Zofii Zamoyskiej.

Korpus nawowy. W prawej nawie blisko wejścia ustawiony jest pomnik nagrobny Michała Anioła Buonarotti (zm. 1564), który zaprojektował Giorgio Vasari. Obok ustawiony jest cenotaf Dante Alighieri, który zmarł w 1321 r. w Rawennie i tam jest też pochowany. Dalej przy trzecim filarze znajduje się renesansowa ambona z lat 1472-76, dzieło Benedetto da Maiano. Obok znajduje się klasycystyczny pomnik nagrobny poety Vittorio Alfieri (zm. 1803), zaprojektowany przez Antonio Canovę. Kolejnym pomnikem, dwa wieki po śmierci, upamiętniony został Niccolo Machiavelli (zm. 1527). Obok w kamiennym obramieniu umieszczone jest Zwiastowanie, płaskorzeźba wykonana przez Donatella około 1435 r. na zamówienie rodziny Cavalcanti. Następny pomnik nagrobny należy do kompozytora oper Gioacchino Rossiniego (zm. 1868). Ostatni pomnik w prawej nawie upamiętnia humanistę Leonarda Bruniego (zm. 1444). Jest on uważany za prototyp renesansowego pomnika nagrobnego a wykonał go florencki rzeźbiarz Bernardo Rossellino. Przy pierwszym lewym filarze prawej nawy od strony prezbiterium ustawiony jest pomnik renesansowego architekta Leona Battisty Albertiego (zm. 1472). Obok znajduje się renesansowy pomnik nagrobny Carlo Marsuppini (zm. 1453), wykonany przez Desiderio da Settignano. Dalej na wysokości czwartego filara na ścianie zawieszona jest Pieta, obraz namalowany przez Agnolo Bronzino. Godna uwagi jest też płyta nagrobna florenckiego rzeźbiarza Lorenzo Ghiberti (zm. 1455). We wschodnim końcu nawy ustawiony jest pomnik wielkiego astronoma Galileusza (zm. 1642). W ołtarzach bocznych umieszczone są liczne obrazy, wśród których warto zwrócić uwagę na dzieła florenckich malarzy Giorgio Vasari i Santi di Tito.

DZWONNICA zbudowana na planie kwadratu, w górnej części przebita ostrołukowymi arkadami i zwieńczona ośmioboczną wieżyczką nakrytą ostrosłupowym hełmem. Wysokość dzwonnicy przekracza wyżej 78 metrów.

KAPLICA PAZZICH. Po południowej stronie kościoła dobudowana została kaplica Pazzich, jedno z ważniejszych dzieł Filippa Brunelleschi i włoskiego renesansu w ogóle. Projekt powstał około 1430 r., jednak prace przy budowie posuwały się bardzo powoli do 1478 r., kiedy to ród Pazzich wygnano z Florencji. O tym, że budowla nie została ukończona świadczy brak górnego zamknięcia fasady. Kaplicę poprzedza portyk wsparty na sześciu kolumnach z półkolistą arkadą na osi. Podziały ściany ołtarzowej odpowiadają podziałom fasady. Ściany wewnątrz kaplicy rozczłonkowane są korynckimi pilastrami, między którymi znajdują się terakotowe tonda Luca della Robbia, przedstawiające dwunastu Apostołów. Całość nakrywa kopuła z medalionami czterech Ewangelistów na pendentywach, również pochodzących w warsztatu Luca della Robbia.

LITERATURA

Jepson T., Florencja i Toskania. Przewodnik National Geographic, Warszawa 2011
Knaurs Kulturführer in Farbe, Florenz und Toskana, Augsburg 1998
Trzeciak P., Filippo Brunelleschi, [w:] Sztuka Świata, t. V, Warszawa 1992
Sztuka gotycka, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 1998
Sztuka świata, pod. red. P. Trzeciaka, Warszawa 1992
Wirtz R.C., Florencja. Sztuka i architektura, wyd. Ullmann 2008
Strona internetowa: https://www.santacroceopera.it/en/ (dostęp 29.12.2021)

Florencja, kościół Santa Croce